Στις 4 Μαρτίου 2022, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την με αριθμό 382/2022 απόφασή του ενεργοποίησε την εφαρμογή της οδηγίας 2001/55/ΕΚ για την προσωρινή προστασία, λαμβάνοντας υπόψη την πιθανότητα υψηλής μεταναστευτικής πίεσης και την ήδη συγκεκριμένη παρουσία μαζικής εισροής εκτοπισμένων από την Ουκρανία στο έδαφος της Ένωσης ως αποτέλεσμα της ένοπλης σύγκρουσης που εξακολουθεί να ισχύει στη χώρα. Η οδηγία αυτή που δεν έχει ακόμη κυρωθεί στη Χώρα μας, με απτές επιπτώσεις και στο πανόραμα του κόσμου της εργασίας, δεν είχε ενεργοποιηθεί ποτέ στο παρελθόν, παρά το γεγονός ότι έχουν ήδη υποβληθεί αιτήματα, (μεταξύ άλλων και από την Ιταλία), ενόψει των μεταναστευτικών ροών που προκλήθηκαν από συνεχιζόμενες συγκρούσεις σε άλλες περιοχές του κόσμου.
Η προσωρινή προστασία είναι ένα από τα θεσμικά όργανα που η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζει την κοινή πολιτική της για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προκειμένου να προσφέρει το κατάλληλο καθεστώς σε κάθε υπήκοο τρίτης χώρας που χρήζει διεθνούς προστασίας, τηρώντας παράλληλα την αρχή της μη επαναπροώθησης χωρίς υπερφόρτωση του συστήματος ασύλου. Διασφαλίζει, ειδικότερα, έναν μηχανισμό ταχείας αντίδρασης, ο οποίος εγγυάται άμεση προστασία και δικαιώματα, αν και περιορίζεται στη διάρκεια της ίδιας προστασίας, στους εκτοπισθέντες, ιδίως όταν υπάρχει κίνδυνος το σύστημα ασύλου να μην είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις ίδιες ανάγκες προστασίας και υποδοχής λόγω της μεγάλης εισροής.
Η ενεργοποίηση της οδηγίας είναι σημαντική τόσο στο μέτωπο της υποδοχής όσο και στο μέτωπο της ένταξης. Από την πρώτη άποψη, στην πραγματικότητα, αναγνωρίζει το δικαίωμα λήψης επαρκούς στέγασης ή τα μέσα που απαιτούνται για την απόκτηση κατοικίας (άρθρο 13 παράγραφος 1 της οδηγίας 13)· το δικαίωμα κοινωνικής πρόνοιας, τις εισφορές στην διαβίωση και την ιατρική περίθαλψη (άρθρο 13 οδηγία παράγραφος 2)· το δικαίωμα του παιδιού να έχει πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα επί ίσοις όροις ως υπήκοος του κράτους μέλους (οδηγία του άρθρου 14). Όσον αφορά στην ένταξη, οι προβλέψεις για την εργασία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το άρθρο 12 της οδηγίας 2001/55 προβλέπει το δικαίωμα συμμετοχής σε οποιαδήποτε δραστηριότητα απασχόλησης ή αυτοαπασχόλησης, καθώς και συμμετοχής σε δραστηριότητες στον τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων, της επαγγελματικής κατάρτισης και της πρακτικής άσκησης στον χώρο εργασίας, πάντα με τη δυνατότητα των κρατών μελών να εγγυώνται και να αναγνωρίζουν στους κατόχους προσωρινής προστασίας τις ευνοϊκότερες συνθήκες.
Υπάρχει, συνεπώς, μια ειδική εργατολογική αξιολόγηση της απόφασης ενεργοποίησης που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σε σχέση με τους χώρους αυτονομίας που έχουν απομείνει στα κράτη μέλη και η οποία στη χώρα μας θα πρέπει να τύχει της ψήφισης άμεσα ενός νόμου που θα ενεργοποιεί, θα κυρώνει την οδηγία.
Όσον αφορά αυτή τη συγκεκριμένη διάσταση της παρέμβασης, προκύπτουν δύο θεμελιώδη ερωτήματα. Ένας γενικός χαρακτήρας, σχετικά με το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής της προσωρινής προστασίας, το οποίο έχει σημασία σε σχέση με όλα τα μέτρα του συστήματος προσωρινής προστασίας και για τα οποία η απόφαση άφησε περιθώρια ευελιξίας στα κράτη μέλη, καθώς και ορισμένες ερμηνευτικές αμφιβολίες. Το δεύτερο αφορά άμεσα στους κλάδους που αφορούν την πρόσβαση στην απασχόληση.
Όσον αφορά το πρώτο σημείο που τέθηκε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής της απόφασης 2022/382 επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη θα πρέπει να εφαρμόσουν και να εφαρμόσουν συγκεκριμένα όλα τα μέτρα που περιγράφονται για τους κατόχους προσωρινής προστασίας, επομένως και τον τρόπο διασφάλισης του δικαιώματος στην εργασία και την επαγγελματική κατάρτιση.
Ως εκ τούτου, εξετάζοντας τους αποδέκτες, η απόφαση 2022/382, η οποία τέθηκε σε ισχύ την ίδια ημέρα, περιγράφει στην πραγματικότητα καλύτερα το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, αναγνωρίζοντας ως κατόχους καθεστώτος προσωρινής προστασίας Ουκρανούς πολίτες που διαμένουν στην Ουκρανία πριν από την προαναφερθείσα ημερομηνία· υπηκόους τρίτων χωρών ή απάτριδα που στην Ουκρανία απολάμβαναν καθεστώς πρόσφυγα ή ισοδύναμη εθνική προστασία πριν από την ημερομηνία αυτή· μέλη της οικογένειας των προαναφερθέντων προσώπων εάν η οικογένεια ήταν ήδη παρούσα στην Ουκρανία και έμειναν εκεί πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2022.
Επιπλέον, η οδηγία παρέχει τη δυνατότητα χορήγησης προσωρινής προστασίας και σε υπηκόους τρίτων χωρών ή απάτριδες με κανονική άδεια διαμονής στην Ουκρανία πριν από την προαναφερθείσα ημερομηνία, ώστε να μην μπορούν να επιστρέψουν μόνιμα και με ασφάλεια στη χώρα καταγωγής τους, ενώ οι υπήκοοι τρίτων χωρών ή οι απάτριδοι που βρίσκονταν στην Ουκρανία κατά τη στιγμή των γεγονότων δεν περιλαμβάνονται αυτομάτως στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για σύντομο χρονικό διάστημα για σκοπούς σπουδών ή εργασίας, στο οποίο, ωστόσο, κάθε κράτος μέλος μπορεί να αποφασίσει ανεξάρτητα να παρατείνει την προσωρινή προστασία (όπως εκφράζεται στις αιτιολογικές σκέψεις της απόφασης 2022/382 ν.13 του Συμβουλίου).
Ως εκ τούτου, στα πρόσωπα στα οποία η απόφαση αποφασίζει να εφαρμόσει προσωρινή προστασία παρέχονται τα δικαιώματα που περιγράφονται ανωτέρω, συμπεριλαμβανομένων όλων των κλάδων που αφορούν στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας.
Η οδηγία 2001/55 για την προσωρινή προστασία αναγνωρίζει στην πραγματικότητα με το άρθρο 12, πέραν των θεμελιωδών δικαιωμάτων, δηλαδή των υπηρεσιών υποδοχής και των βασικών υπηρεσιών, τα πραγματικά δικαιώματα προσβάσεως στην αγορά εργασίας, όπως ιδίως το δικαίωμα εργασίας σε εναλλακτική μορφή, συμπεριλαμβανομένων των εποχιακών, και ανεξάρτητα, με βάση την αποκλειστική υποβολή αίτησης για άδεια διαμονής, στη χώρα όπου έρχονται να εγκατασταθούν.
Συνήθως, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας στη Χώρα μας για πολίτες τρίτων χωρών ρυθμίζεται μέσω ετήσιου προγραμματισμού των εγγραφών. Στις νομοθεσίες των κρατών μελών για τις ροές προβλέπονται ποσοστώσεις πρόσβασης για εποχιακούς εργαζόμενους, αυτοαπασχολούμενους και μη εποχιακούς εργαζόμενους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οδηγία για πρώτη φορά καθιερώνει διαφορετικό σύστημα πρόσβασης για τα άτομα με προσωρινή προστασία. Το δικαίωμα να αναπτύσσεται δευτερεύουσα δραστηριότητα, εποχιακή ή αυτόνομη, είναι στην πραγματικότητα μεταξύ των «παροχών» που αναγνωρίζονται αυτομάτως στον δικαιούχο, λόγω της φύσης της προσωρινής προστασίας, που η οδηγία καθιερώνει, ενός εξαιρετικού μηχανισμού, που δίνεται ως μέσο ταχείας αντίδρασης σε έκτακτα και αιφνίδια γεγονότα, όπως ο πόλεμος. Αυτός ο μηχανισμός έγκαιρης αντιμετώπισης της τρέχουσας κατάστασης έκτακτης ανάγκης συνιστά παρέκκλιση από τη συνήθη λειτουργία των αδειών διαμονής για την «αίτηση ασύλου».
Για πρώτη φορά προκύπτει η θεώρηση ότι η εργασία δεν αποτελεί μόνο κάλυψη της προσφοράς και της ζήτησης, αλλά αποτελεί παράγοντα σχέσης και ένταξης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις εγχώριες αγορές εργασίας της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, όπως και τη δική μας.
*Του Γιάννη Καρούζου, Δικηγόρου-Εργατολόγου
