Οι εικόνες από τα Ιωάννινα, με το κακοποιημένο γαϊδουράκι να σέρνεται πίσω από την καρότσα ενός αγροτικού, σοκάρουν. Δεν χωρά ανθρώπινος νους το μέγεθος της απρονοησίας ή, μάλλον, της εγκληματικής αδιαφορίας. Είναι, άραγε, θέμα νομικό η αποτροπή τέτοιων φαινομένων, ή μήπως έχουμε αποτύχει ως κοινωνία;
Ο φερόμενος δράστης του αποτρόπαιου βασανισμού του συμπαθούς τετράποδου αφέθηκε ελεύθερος με περιοριστικούς όρους. Ο ισχυρισμός του, όπως ακούσαμε, ήταν ότι δεν αντιλήφθηκε ότι το ζώο είχε πέσει από την καρότσα. Από νομικής απόψεως, το γεγονός ότι ο βασανισμός ζώου αναβιβάστηκε σε κακούργημα, διά του νόμου 4745/06.11.2020, ήταν μία θετική, όσο και επιβεβλημένη απόφαση της κυβέρνησης. Όσο και ο νόμος 4830/2021, ο οποίος αναμόρφωσε όλο το πλαίσιο για την προστασία των ζώων συντροφιάς, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για τον περιορισμό των αδέσποτων ζώων, βάζοντας τις βάσεις για ένα αποτελεσματικό σύστημα υιοθεσίας και οριοθετώντας την αναπαραγωγή τους.
Ο τελευταίος αυτός νόμος εκσυγχρόνισε το υπάρχον πλαίσιο για την προστασία των ζώων γενικότερα, η οποία είχε θεμελιωθεί στο άρθρο 24 του Συντάγματος του 1975 για την προστασία του περιβάλλοντος, εξειδικεύτηκε, όμως, μέσω διαφόρων νομοθετημάτων, με σημαντικότερα τον νόμο 1197/1981, τον 2017/1992 και τον 4039/2012.
Πλέον, με την αυστηροποίηση των ποινών του 2020 και με τον νόμο – πλαίσιο του 2021, η Πολιτεία κάνει το καθήκον της, θεσμοθετώντας τις διεθνώς παραδεδομένες πέντε «ελευθερίες» των ζώων (όχι στην πείνα – δίψα, όχι στην άσκοπη ταλαιπωρία, όχι στον πόνο, όχι στον φόβο, ναι στις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης) και προτεραιοποιεί την προστασία των ζώων. Τουλάχιστον σε επίπεδο θεσμικό, τα αναγκαία βήματα έγιναν, ώστε από τη μία να υπάρχουν κανόνες και από την άλλη οι παραβάτες τους να τιμωρούνται παραδειγματικά. Αρκούν, όμως, αυτά;
Το ζήτημα της προστασίας των ζώων έχει τρεις πτυχές: την πολιτισμική, την υγειονομική και την κοινωνική. Για την υγειονομική και την κοινωνική πτυχή είναι υποχρεωμένη η Πολιτεία να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα. Το κεντρικό κράτος οφείλει να εξασφαλίσει τους πόρους και η τοπική αυτοδιοίκηση να διαμορφώσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα ζώα να απολαμβάνουν της απαραίτητης φροντίδας.
Ακόμα, όμως κι αν δεν επαρκούν οι πόροι, υπάρχει η δυνατότητα δράσεων με θετικό αποτύπωμα. Με τις λιγοστές δυνάμεις μας στη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής και σε 3 Σωφρονιστικά Καταστήματα, υλοποιήσαμε, πιλοτικά σε πρώτη φάση, ένα πρόγραμμα κατασκευής σκυλόσπιτων, που παραχωρήθηκαν σε οργανώσεις και δήμους για τα αδέσποτα ζώα. Ακόμα και αυτή η μικρή, ομολογουμένως, παρέμβαση δεν βοήθησε μονάχα τα λιγοστά ζωάκια που μπορούσε να εξυπηρετήσει, αλλά ακόμα και τους κρατούμενους που τα κατασκεύασαν!
Η πολιτισμική, συνεπώς, χροιά του προβλήματος δεν λύνεται ούτε με νόμους, ούτε με ποινές, ούτε, πολύ περισσότερο, με φυλακίσεις. Η πολιτισμική πλευρά ακουμπά στην παιδεία και στην ηθική μας. Στην κατανόηση ότι η αντιμετώπιση ενός ζωντανού οργανισμού, που διαθέτει ψυχή και συναίσθημα, έχει να κάνει με το επίπεδο ανθρωπιάς μας και αντανακλά την αντιμετώπιση που έχουμε απέναντι στη ζωή και στους ανθρώπους.
Αυτό δεν μπορεί να το διδάξει ο νόμος. Δεν μπορεί να το επιβάλει η Πολιτεία. Μόνο η συνείδησή μας.
*Σοφία Νικολάου, Δικηγόρος, πρώην Γενική Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής
