Της Εύας Κυριτσάκα
Η συχνή απορία
Μία συχνή απορία που απασχολεί τόσο τους νομικούς επιστήμονες και μελετητές όσο και τους υπολοίπους είναι, αν και κατά πόσο οι κανόνες δικαίου συνδέονται με την κοινωνική ηθική.
Ας παραθέσουμε ορισμένες διαφορές των δύο αυτών εννοιών και ας δούμε το συμπέρασμα.
Τι είναι Δίκαιο και τι Ηθική
Αρχικά, κρίνεται σκόπιμο να ορίσουμε τις δύο έννοιες. Δίκαιο είναι το σύνολο των γραπτών κανόνων που ισχύουν για όλους και με δεσμευτικό τρόπο ρυθμίζουν την κοινωνική συμπεριφορά επιβάλλοντας κυρώσεις. Εν αντιθέσει, η Ηθική αφορά στην συνείδηση του κάθε ανθρώπου, στην ενδιάθετη στάση του, διαμορφώνεται βάσει της προαίρεσής του και λειτουργεί κατά την βούληση του.
Διαφορές των δύο εννοιών
Επομένως, ο κάθε άνθρωπος λειτουργεί υποκειμενικά, ξεχωριστά και διαφορετικά σε κάθε περίπτωση, αναλόγως προσωπικής συνείδησης και ηθικής. Στις πράξεις του δεν υπάρχει ο εξαναγκασμός ή οι κυρώσεις που χαρακτηρίζουν το Δίκαιο και που επιβάλλονται στην περίπτωση παράβασης ενός κανόνα αυτού. Θα υπάρξει απλώς η κοινωνική κριτική των ενεργειών του η οποία με βάση τις πράξεις του και τις ηθικές αρχές μιας κοινωνίας θα επιφέρει είτε επιδοκιμασία είτε αποδοκιμασία από τον κοινωνικό περίγυρο.
Μία δεύτερη διαφορά των δύο αυτών σημαντικών εννοιών είναι ότι, ενώ οι κανόνες Δικαίου επιδιώκουν την κοινωνική συνοχή, η Ηθική δεν επιδιώκει πάντοτε αυτόν τον σκοπό, αφού σε μία κοινωνία και ιδιαιτέρως πολυπολιτισμική δεν δύναται να υπάρχει μία γενική Ηθική η οποία θα ακολουθείται και θα γίνεται αντιληπτή από όλους με τον ίδιο τρόπο και επί μακρόν. Εάν αναμένουμε πως κάθε άτομο θα ακολουθεί τις ηθικές αξίες χωρίς να παρεκκλίνει από αυτές, το σίγουρο είναι ότι θα οδηγηθούμε σε αυθαίρετες και ανεξέλεγκτες ενέργειες με δυσμενή αποτελέσματα αναρχίας, παρακμής και, τέλος, διάλυσης της κοινωνίας.
Επιπλέον, παρόλο που και οι κανόνες Δικαίου και οι ηθικές αξίες είναι αναφορικές με την ανθρώπινη συμπεριφορά, οι μεν κανόνες Δικαίου ενεργοποιούνται και αποκτούν δεσμευτικότητα μέσω της κρατικής εξουσίας, οι δε ηθικές αξίες, όπως προαναφέρθηκε, απορρέουν από τον ψυχικό κόσμο του καθενός, από το στενότερο και ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο ζει, και επιδρούν στην διαμόρφωση της έμφυτης φρόνησής του. Διαφορές : Κανόνας Δικαίου = «Ουκ αδικείν», ενώ ηθική αξία = «Αγαθόν ου το μη αδικείν αλλά το μηδέ εθέλειν».
Επιπρόσθετα, μία σημαντική διαφοροποίηση του Δικαίου και της Ηθικής αποτελεί η σύγκρουση που αρκετές φορές παρατηρείται μεταξύ τους. Μία πράξη μπορεί να είναι παράνομη κατά το Δίκαιο, αλλά αποδεκτή ηθικά. Όπως μπορεί να ισχύει και το αντίθετο, δηλαδή μία πράξη να είναι ορθή βάσει Δικαίου, αλλά ηθικά κατακριτέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πράξη της Αντιγόνης, στην τραγωδία του Σοφοκλέους, να προβεί σε ταφή του αδελφού της, η οποία αποτελεί παράβαση της απαγόρευσης του Κρέοντα και συνεπώς των κανόνων Δικαίου, ωστόσο θεωρείτο και θεωρείται ηθικά ορθή, σύμφωνα με τις ηθικές αξίες που αφορούν στην απόδοση τιμών των νεκρών.
Συμπεράσματα
Από τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε πως η δημιουργία και ο ορισμός του Δικαίου είναι απαραίτητα, αφού το Δίκαιο συμβάλλει στην διατήρηση της ευταξίας και της κοινωνικής ενότητας, στην αποσυμφόρηση των κοινωνικών παθογενειών και στην όσο το δυνατόν ομαλότερη συμβίωση των μελών μίας κοινωνίας. Όλα αυτά, μέσω του κανονιστικού χαρακτήρα, λειτουργούν ορθότερα και ικανοποιούν τις ανάγκες της κοινωνίας προστατεύοντάς την από το χάος και την αταξία. Σαφέστατα, αυτός ο σκοπός επιτυγχάνεται και λειτουργεί καλύτερα, εάν υπάρχει η κοινωνική συναίνεση. Εάν, δηλαδή, οι κανόνες δικαίου δικαιώνουν και εξυπηρετούν τους πολίτες. Αυτό σημαίνει πως το Δίκαιο οφείλει να λαμβάνει υπόψη την κοινωνική ηθική και οι πολίτες από την πλευρά τους μέσω της δημόσιας διαβούλευσης να γνωστοποιούν στους νομοθέτες τις θέσεις τους.
Η κοινωνική συναίνεση, όμως, δεν πρέπει να στηρίζεται στην υποκειμενική κρίση του καθενός και στην επίκληση της προσωπικής ηθικής του. Αντιθέτως, πρέπει να πραγματοποιείται μέσω της κοινωνικής και νομικής παιδείας, μέσω της σωστής ενημέρωσης για τα τρέχοντα κοινωνικά ζητήματα και τις ανάγκες της κοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες θα είναι σε θέση να αφουγκράζονται τις ελλείψεις που εκκρεμούν, και με αντικειμενικότητα θα εκφράζουν την άποψή τους περί του αν συμφωνούν ή διαφωνούν με τους εκάστοτε νόμους που θεσπίζει η Πολιτεία. Και αρμόζει να ενεργούν πάντοτε σκεπτόμενοι το συλλογικό συμφέρον και την κοινωνική ευδαιμονία και πρόοδο έχοντας ως γνώμονα τον σεβασμό στην ανθρώπινη οντότητα.
Πηγή: www.greekhumans.com
