Ν. 5090/2024 Τροποποιήσεις του ποινικού δικαίου ανηλίκων

Άρθρο 28. Τροποποίηση του άρθρου 122 ΠΚ. Διεύρυνση αναμορφωτικών μέτρων. Έναρξη ισχύος : 1 Ιουλίου 2024.

Στο άρθρο 122 του Ποινικού Κώδικα επέρχονται οι εξής αλλαγές: α) στην παρ. 1 προστίθενται περ. θα’ και θβ’, β) στο δεύτερο εδάφιο της παρ. 2 επέρχονται νομοτεχνικές βελτιώσεις, γ) στο πρώτο εδάφιο της παρ. 3 επικαιροποιούνται οι παραπομπές στις περιπτώσεις της παρ. 3 και το άρθρο 122 διαμορφώνεται ως εξής:

Άρθρο 122

Αναμορφωτικά μέτρα

1. Αναμορφωτικά μέτρα είναι: α) η επίπληξη του ανηλίκου, β) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς ή στους επιτρόπους του, γ) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια, δ) η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων, ε) η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση συγγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης, στ)η αποζημίωση του θύματος ή η κατ’ άλλον τρόπο άρση ή μείωση των συνεπειών της πράξης από τον ανήλικο, ζ) η παρακολούθηση κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, κοινοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς, η) η φοίτηση σε σχολές επαγγελματικής ή άλλης εκπαίδευσης ή κατάρτισης, θ) η παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων κυκλοφοριακής αγωγής, θα) η παρακολούθηση ειδικών εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών ή πολιτιστικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς, θβ) η παρακολούθηση προγραμμάτων αθλητισμού και η συμμετοχή σε αθλητικά σωματεία, ι) η παροχή κοινωφελούς εργασίας, ια) η ανάθεση της επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων και ιβ) η τοποθέτηση σε κατάλληλο κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό ή ιδιωτικό ίδρυμα αγωγής.
2. Σε κάθε περίπτωση, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ως πρόσθετα αναμορφωτικά μέτρα επιπλέον υποχρεώσεις που αφορούν στον τρόπο ζωής του ανηλίκου ή στη διαπαιδαγώγησή του. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιβάλει δύο ή περισσότερα από τα μέτρα που προβλέπονται στις περ. α’ έως και ια’ της παρ. 1.
3. Η επιλογή του αναμορφωτικού μέτρου που πρόκειται να επιβληθεί διέπεται από την αρχή της επικουρικότητας, για την εφαρμογή της οποίας τα αναμορφωτικά μέτρα που προβλέπονται στις περ. α’ έως θβ’ της παρ. 1 προτάσσονται των υπολοίπων. Το περιεχόμενο και η διάρκεια κάθε μέτρου πρέπει να είναι ανάλογα προς τη βαρύτητα της πράξης που έχει τελεστεί, την προσωπικότητα του ανηλίκου και τις βιοτικές του συνθήκες. Με αποφάσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης ρυθμίζονται όλα τα θέματα που αφορούν στην επιβολή και εκτέλεση των μέτρων της πρώτης παραγράφου.
4. Στην απόφαση του δικαστηρίου ορίζεται η μέγιστη διάρκεια του αναμορφωτικού μέτρου.

Αιτιολογική έκθεση:

«Με την προτεινόμενη τροποποίηση στην παρ. 1 του άρθρου 122 ΠΚ προβλέπεται η συμπερίληψη στον κατάλογο των αναμορφωτικών μέτρων που μπορούν να επιβληθούν σε ανήλικους δράστες και η παρακολούθηση ειδικών εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών ή πολιτιστικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, ή ιδιωτικούς φορείς καθώς και η παρακολούθηση προγραμμάτων αθλητισμού και η συμμετοχή σε αθλητικά σωματεία, προκειμένου να ενισχυθεί ο παιδαγωγικός σκοπός της παρέμβασης της πολιτείας προς το συμφέρον των ανηλίκων, να επιτευχθεί η κοινωνική ένταξή τους αλλά και να υποκατασταθεί ο διαρρηχθείς, ελλιπής ή τις περισσότερες φορές ανύπαρκτος δεσμός τους με το οικογενειακό περιβάλλον από πρόσωπα που αποτελούν πρότυπα και τα καθοδηγούν σε δράσεις που προάγουν την πνευματική καλλιέργεια, την ηθική ανάπλαση, την ειρηνική κοινωνική συνύπαρξη και την κοινωνικοποίησή τους μέσα από τις ευγενείς αξίες του αθλητισμού, του πολιτισμού και της τέχνης. Με την προτεινόμενη τροποποίηση στην παρ. 3 προβλέπεται η προτεραιοποίηση των αναμορφωτικών μέτρων της παρακολούθησης ειδικών εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών ή πολιτιστικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, ή ιδιωτικούς φορείς, και της παρακολούθησης προγραμμάτων αθλητισμού και της συμμετοχής σε ερασιτεχνικά αθλητικά σωματεία κατά την επιλογή τους από το δικαστήριο ανηλίκων, λόγω της μεγάλης συμβολής τους στην ηθική και κοινωνική ανάπλαση του ανήλικου δράστη».

Άρθρο 29. Τροποποίηση της παρ. 1 του άρθρου 127 ΠΚ. Εξορθολογισμός των κριτηρίων περιορισμού ανηλίκων σε κατάστημα κράτησης νέων.

Έναρξη ισχύος : 1 Μαΐου 2024.

Στο άρθρο 127 του Ποινικού Κώδικα επέρχονται οι εξής αλλαγές: α) στο πρώτο εδάφιο της παρ. 1 μετά από τη λέξη «κακούργημα» διαγράφονται οι λέξεις «και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας», β) προστίθεται τρίτο εδάφιο και η παρ. 1 διαμορφώνεται ως εξής:

Άρθρο 127

1. Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων επιβάλλεται μόνο σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο (15ο) έτος της ηλικίας τους, εφόσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα. Η απόφαση πρέπει να περιέχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία, από την οποία να προκύπτει γιατί τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα δεν κρίνονται στη συγκεκριμένη περίπτωση επαρκή ενόψει των ιδιαίτερων συνθηκών τέλεσης της πράξης και της προσωπικότητας του ανηλίκου. Κρίνοντας από τις περιστάσεις, το δικαστήριο μπορεί να αντικαταστήσει εν όλω ή εν μέρει, την έκτιση του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων σε κατ’ οίκον έκτιση ή σε κοινωφελή εργασία, με αναλογική εφαρμογή των άρθρων 104Α και 105.

Αιτιολογική έκθεση: Η τροποποίηση της διάταξης του άρθρου 127 ΠΚ κρίθηκε αναγκαία προκειμένου να μπορούν να περιληφθούν στις περιπτώσεις των εγκλημάτων ανηλίκων που επισύρουν δυνητικά και με ειδική αιτιολογία (πως τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα δεν είναι επαρκή), όλα τα κακουργήματα και όχι μόνο αυτά που στρέφονται κατά της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας ή εμπεριέχουν στοιχεία βίας. Και αυτό διότι, με την υφιστάμενη διάταξη έχουν εντοπιστεί να ευρίσκονται εκτός του ρυθμιστικού πεδίου της διάταξης περιπτώσεις σοβαρότατων κακουργημάτων μείζονος ποινικής και κοινωνικής απαξίας (π.χ. διακεκριμένη διακίνηση ναρκωτικών, παράνομη προώθηση αλλοδαπών) που αν τις τελούσε ενήλικος, οι επαπειλούμενες ποινές θα ήταν πολυετείς πρόσκαιρες καθείρξεις. Σημειώνεται ότι οι οριζοντίως ευμενείς διατάξεις για τους ανήλικους επιφέρουν συχνά αντίθετα αποτελέσματα καθώς τους καθιστούν πρόσφορους σε εκμετάλλευση από εγκληματικές οργανώσεις (π.χ. για να διακινούν ναρκωτικά) επειδή ακριβώς δεν απειλούνται με στερητικές ελευθέριας ποινές λόγω της ανηλικότητας. Σε κάθε περίπτωση η στέρηση της ελευθερίας του ανηλίκου σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων πρέπει να είναι το έσχατο και απολύτως αναγκαίο μέτρο, όταν το δικαστήριο κρίνει αιτιολογημένα πως τα λοιπά δεν επαρκούν, συμπεριλαμβανομένων και των εναλλακτικών τρόπων κατ΄ οίκον έκτισης και παροχής κοινωφελούς εργασίας.

Άρθρο 30. Επανακαθορισμός ηλικιακού ορίου νεαρών ενηλίκων. Τροποποίηση άρθρου 133 του ΠΚ. Έναρξη ισχύος : 1 Μαΐου 2024.

Το άρθρο 133 του Ποινικού Κώδικα τροποποιείται· α) με την αντικατάσταση στο πρώτο εδάφιο των λέξεων «εικοστό πέμπτο» από τις λέξεις «εικοστό πρώτο» και β) με την προσθήκη τρίτου εδαφίου που καθορίζει το ανώτατο ηλικιακό όριο παραμονής στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων στα είκοσι πέντε έτη και το άρθρο 133 διαμορφώνεται ως εξής:

Άρθρο 133

Νεαροί ενήλικες

Όταν ο δράστης κατά τον χρόνο τέλεσης αξιόποινης πράξης δεν έχει συμπληρώσει το εικοστό πρώτο (21ο) έτος της ηλικίας του, το δικαστήριο μπορεί: α) να διατάξει τον περιορισμό του σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (άρθρο 54) εφόσον κρίνει ότι η τέλεση της πράξης οφείλεται στην ελλιπή ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, λόγω της νεαρής ηλικίας και ότι ο περιορισμός αυτός θα είναι αρκετός για να αποφευχθεί η τέλεση άλλων εγκλημάτων, ή β) να επιβάλει μειωμένη ποινή (άρθρο83). Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται η διάταξη της παρ. 3 εδ. Β’ του άρθρου 130. Ο κρατούμενος μπορεί να παραμείνει στο ειδικό σωφρονιστικό κατάστημα νέων μέχρι την ηλικία των είκοσι πέντε (25) ετών.

Αιτιολογική έκθεση: Η τροποποίηση της εν λόγω διάταξης γίνεται προκειμένου να υπάρξει ομοιογένεια με τις προβλέψεις του Σωφρονιστικού Κώδικα (ν. 4985/2022, Α΄ 203). Γι αυτό κρίθηκε σκόπιμο η διάταξη του άρθρου 133 εδάφιο πρώτο του Ποινικού Κώδικα να μεταβληθεί προβλέποντας ηλικιακό όριο χαρακτηρισμού του δράστη ως νεαρού ενήλικα τα είκοσι ένα έτη, κατά τον χρόνο τέλεσης της πράξης. Για τους λοιπούς ενήλικες, η ελλιπής ανάπτυξη της προσωπικότητας δεν μπορεί να συνδέεται πλέον με το νεαρό της ηλικίας σε ηλικίες μετά τα είκοσι ένα έτη και επομένως σ’αυτή την περίπτωση εφαρμογή μπορεί να έχει μόνο η μείωση του καταλογισμού κατά το άρθρο 36 ΠΚ. Επιπλέον, η διάταξη δεν όριζε μέχρι ποια ηλικία οι νεαροί ενήλικες θα μπορούσαν να κρατούνται στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων και για τον λόγο αυτό κρίθηκε αναγκαία η συμπλήρωσή της με τη δυνατότητα παραμονής μέχρι τη συμπλήρωση των είκοσι πέντε ετών.

Σημείωση: Το άρθρο 12 του Σωφρονιστικού κώδικα αναφέρει ότι:

«Νεαροί κρατούμενοι κατά την έννοια του παρόντος κώδικα είναι οι κρατούμενοι και των δύο φύλων, οι οποίοι διατρέχουν το 15^ο έτος και δεν έχουν συμπληρώσει το 21^ο έτος της ηλικίας τους  (εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας)». Όταν το ηλικιακό όριο των 21 ετών αυξήθηκε στα 25 έτη με τον νέο ποινικό κώδικα (Ν. 4619/2019), δημιουργήθηκε μια διαφοροποίηση της ποινικής με τη σωφρονιστική ανηλικότητα. Ωστόσο, στην αιτιολογική έκθεση του ν. 4619/2019 αναφερόταν ότι το ηλικιακό όριο των 18-21 κρίνεται ιδιαιτέρως στενό και ότι σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο παρατηρείται η τάση επέκτασης του πεδίου εφαρμογής του ποινικού δικαίου ανηλίκων και σε άτομα μέχρι των 25 ετών, επειδή συχνά η παραβατική συμπεριφορά των ατόμων αυτών σχετίζεται με το μεταβατικό στάδιο της ψυχικής και νοητικής τους ανάπτυξης και για αυτό είναι παροδική και εφήμερη.

Γιάννης Ευαγγελάτος

Πρόεδρος Πρωτοδικών