Της Ελένης Τσιάβο
Στον ιδιαίτερο κόσμο της Νομικής Επιστήμης μπορείς να «περιπλανηθείς», να εκπλαγείς και να συνεχίσεις σε διαφορετικά μονοπάτια κάθε φορά, που σου δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσεις τη σπουδαιότητα που ενέχει η έννοια της Δικαιοσύνης.
Οι συλλειτουργοί της Θέμιδος είναι άνθρωποι με τις δικές τους πάντα ιστορίες.
Κανείς τους σχεδόν δεν μοιάζει ποτέ με τον συνάδελφο του.
Ο κ. Παναγιώτης Γαλάνης, Δικηγόρος και Διδάκτωρ Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με ενασχόληση κυρίως στο Δίκαιο Περιβάλλοντος και Πολεοδομίας ανήκει στην αποκαλούμενη «νέα γενιά», εκπροσωπώντας με τον πλέον αξιοσημείωτο τρόπο το επάγγελμα του.
Αυτό, καθώς το «ανήσυχο» πνεύμα του δεν περιορίζεται σε στενά πλαίσια, γεγονός που αποτυπώνεται στο εντυπωσιακό βιογραφικό του το οποίο δεν χωρά σε μια… κόλλα χαρτί.
Φτάνει ίσως σε ένα σημείο που σε κάνει να αναρωτιέσαι «μα πότε πρόλαβε να τα κάνει όλα αυτά;»
Συγγραφέας νομικών βιβλίων των εκδόσεων της Νομικής Βιβλιοθήκης και άλλων εκδοτικών οίκων, καθώς και δημοσιεύσεων είναι επιπλέον εισηγητής- επιμορφωτής στην Εθνική Σχολή Δικαστών (ΕΣΔΙ), όπως και στο Ίδρυμα Θ. Τσάτσου αλλά και σε άλλους φορείς επιμόρφωσης.
Όπως δείχνει η πορεία του στον χώρο της διδασκαλίας και της νομικής έρευνας, οι εν λόγω πυλώνες δίνουν επιπροσθέτως, μια ακόμη μορφή σε αυτό που ονειρεύεται για τον Νομικό κόσμο, εμπνέοντας τον έτσι περαιτέρω για να εξελίξει και να χαράξει τη δική του διαδρομή.
Ευθύς και σε ισορροπία με την ευγενική του φύση, ο κ. Γαλάνης απαντά στις ερωτήσεις μας δίχως αστερίσκους, ενώ παράλληλα δίνει το προσωπικό του στίγμα για να περιγράψει όλα εκείνα με τα οποία ασχολείται μέσω της δικής του οπτικής.
Η συνέντευξη του κ. Γαλάνη:
– Κ. Γαλάνη, ο κλάδος του Δικαίου με τον οποίο ασχολείστε κατά κόρον το Περιβαλλοντικό – Πολεοδομικό Δίκαιο δεν είναι ευρύτερα γνωστός στο κοινό με την κλασική έννοια. Αν σας ζητούσα να μας «συστήσετε» εν συντομία κάποιες βασικές πτυχές του, ποιες θα ήταν εκείνες;
Καλησπέρα σας, ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη.
Κυρίως, όμως, για την ευκαιρία αποσαφήνισης διάφορων θεμάτων που αφορούν τους κλάδους της αποκλειστικής μου νομικής ενασχόλησης.
Επιτρέψτε μου, ωστόσο, καταρχάς να διαφωνήσω με το ότι ο τομέας αυτός δεν είναι ευρύτερα γνωστός, καθόσον η καθημερινή τριβή της νομικής μου ομάδας στο Γραφείο μου ιδιαίτερα με τον τομέα αρχικά της Πολεοδομίας καταμαρτυρεί πως λόγω των πολλαπλών ιδιομορφιών της χώρας μας όσον αφορά τη δόμηση και τον πολεοδομικό σχεδιασμό, οι πολίτες (φυσικά ή νομικά πρόσωπα) έρχονται αντιμέτωποι συχνότατα με ζητήματα που αφορούν την πολεοδομική ή περιβαλλοντική συνιστώσα.
Επί παραδείγματι, το πρόβλημα της αυθαίρετης δόμησης, ελληνική πρωτοπορία, γεννά πληθώρα προβλημάτων που αφορούν τον διοικούμενο, όπως π.χ. τα πρόστιμα αυθαιρέτων, η νομιμότητα της υπαγωγής στους νόμους των αυθαιρέτων κλπ.
Αλλά και στον τομέα του Δικαίου του Περιβάλλοντος, η ενασχόληση των ατόμων με τις επενδύσεις και την εκμετάλλευση της ιδιοκτησίας τους γεννά ενδεχόμενες «συγκρούσεις» με την περιβαλλοντική προστασία.
Έτσι, για παράδειγμα, στον τομέα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, το βασικό πρόβλημα που καλούμαστε ως νομικοί να διαχειριστούμε είναι οι προϋποθέσεις νομιμότητας των αποφάσεων που εγκρίνουν τους περιβαλλοντικούς όρους ενός έργου/δραστηριότητας, που είναι αναγκαία προϋπόθεση για τις μετέπειτα διοικητικές άδειες.
Τέλος, πρέπει να τονίσω αυτό που πολλάκις έχω αναδείξει, το ότι υπάρχει μία γενικότερη σύγχυση στο κοινό, ανάμεσα στο Αστικό και το Πολεοδομικό Δίκαιο.
Οι δύο κλάδοι είναι πλήρως διαφορετικοί:
Οι ιδιοκτησιακές είναι ιδιωτικές διαφορές.
Αυτό σημαίνει ότι ο αντίδικος επέχει θέση ιδιώτη.
Αντίθετα, οι πολεοδομικές διαφορές, όπως και οι περιβαλλοντικές είναι διοικητικές διαφορές, δηλ. αφορούν τη σχέση Κράτους/Δημοσίου εν γένει (ΟΤΑ κλπ.) με τον πολίτη.
Ο πολίτης στρέφεται στα διοικητικά δικαστήρια (τακτικά διοικητικά ή στο ΣτΕ) για την επίλυση της διαφοράς του.
Η ιδιαιτερότητα είναι εν προκειμένω πως το Κράτος/ΟΤΑ βρίσκονται de facto σε μια υπερέχουσα θέση από τον πολίτη, γεγονός, το οποίο κάποιες φορές γίνεται ευκόλως αντιληπτό.
– Η Ευρώπη αναμένεται να βιώσει μια από τις πιο σοβαρές και ανησυχητικές κρίσεις όσον αφορά τον τομέα της ενέργειας, απόρροια του πολέμου στην Ουκρανία και των διάφορων οικονομικών κυρώσεων.
Χώρες για παράδειγμα όπως η Γερμανία που επένδυσαν δισ. εκατομμύρια ευρώ για μια «στροφή» προς την πράσινη ανάπτυξη, πλέον αναγκαστικά θα επιστρέψουν στον άνθρακα ή σε άλλες παραδοσιακές πηγές ενέργειας.
Νομοθετικά αν μιλήσουμε για την χώρα μας, τι επιπτώσεις θα έχει αυτή η κατάσταση για την Ελλάδα; Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το νομικό πλαίσιο τι ορίζει σε γενικές γραμμές για αυτό το «πισωγύρισμα»;
Άκρως ενδιαφέρουσα ερώτηση, η οποία, ωστόσο, ενέχει και μία πολιτική σημαίνουσα διάσταση.
Ξέρετε, η πολιτική σχεδόν πάντοτε προπορεύεται του δικαίου.
Αυτό σημαίνει πως οι δυνατότητες του νομικού πλαισίου προδιαγράφονται από την πολιτική βούληση ή τους εκάστοτε συσχετισμούς.
Ως προς το ζήτημα που θέτετε, δηλαδή την κλιματική ουδετερότητα ως το 2050, όπως και τη δίκαιη μετάβαση, η ΕΕ διαθέτει ένα πλούσιο κανονιστικό, αλλά και soft law πλαίσιο για τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής.
Οι επιδράσεις του πολέμου, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, τη δεδομένη χρονική στιγμή αντιμετωπίζονται ως μη προβληματικές, αφής στιγμής αποτιμώνται ως προσωρινές, με την ελπίδα (ή ασφαλή πρόβλεψη) ότι η κατάσταση θα επανέλθει σε κάποιου είδους ομαλότητα (;).
Η προσέγγιση αυτή, προεχόντως πολιτική ενέχει και μία επικινδυνότητα, παραγνωρίζοντας την ανάγκη ασφαλών και άμεσων ρυθμιστικών παρεμβάσεων στον τομέα της ενέργειας, από την ΕΕ ως σύνολο, αλλά και τα κράτη μέλη ως μονάδες.
Όσον αφορά την Ελλάδα, στην οποία εισήχθη μία «αυτόματη», ίσως και βεβιασμένη «απολιγνιτοποίηση», θα προκύψουν ζητήματα στην εφαρμογή αυτών των τεθέντων κανόνων και θα χρειαστούν αναθεώρηση, έστω σε μία σύντομη χρονική βάση.
Απαιτούνται καίριες ρυθμιστικές παρεμβάσεις εκ μέρους του κράτους, το οποίο στον τομέα της ενέργειας φέρει έναν ζωτικό ρόλο, τον οποίο παρά την υποχώρησή του λόγω της απελευθέρωσης της παραγωγής και προμήθειας ενέργειας, συνεχίζει να διατηρεί.
Με τα δεδομένα αυτά, περισσότερο απασχολεί την Ελλάδα η αύξηση των τιμών στη χονδρεμπορική αγορά που επηρεάζει και τη λιανική, παρά η περιβαλλοντική προστασία που επιθυμούμε να επιτύχουμε στο άμεσο μέλλον.
Ας αλλάξουμε για λίγο την θεματική μας. Θα θέλατε να μας πείτε ορισμένα πράγματα για τη συγγραφική δραστηριότητα σας; Μια «πλούσια» συλλογή ομολογουμένως που «μαρτυρά» έναν πολυπράγμονα επιστήμονα και άνθρωπο. Τι αποτελεί κάθε φορά την αφορμή για ένα εκκινήσει ένα νέο συγγραφικό «ταξίδι»; Ξεχωρίζετε κάποια από τα βιβλία σας; Ζητώ εν ολίγοις κάποιο «προσωπικό» παρασκήνιο ή μια ιστορία/ βίωμα πίσω από όλα όσα δεν φαίνεται στο αναγνωστικό κοινό σας
Χαίρομαι που εκτός από τη ζοφερή ενεργειακή πραγματικότητα, μιλάμε και για ζητήματα που πραγματικά ομορφαίνουν λίγο την καθημερινότητά μας και μας εξελίσσουν πνευματικά. Το «ταξίδι» της συγγραφής, όπως το αποκαλείτε ξεκινά με τους πλέον απρόβλεπτους τρόπους. Για εμένα, ξεκίνησε από την ενασχόληση με κύκλο συγκεκριμένων δικηγορικών υποθέσεων του τομέα μου, οι οποίες απαιτούσαν άμεσα λύσεις και ορθούς, συνολικούς χειρισμούς από τον δικηγόρο.
Για παράδειγμα, στον τομέα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης (και όπως καταλαβαίνετε πρόκειται για το αγαπημένο μου βιβλίο!), καλούμενος να εκπροσωπήσω εντολείς μου στο Συμβούλιο της Επικρατείας, κλήθηκα ταυτόχρονα να εξερευνήσω το νομικό πλαίσιο μίας κατηγορίας έργων διαχείρισης αποβλήτων, οπότε και διεξήγαγα σχετική έρευνα και συγγραφή στον τομέα αυτόν.
Έτσι, σταδιακά συσσωρεύτηκαν προσχέδια κειμένων, τα οποία με την κατάλληλη νομική και συστηματική επεξεργασία και κατόπιν πολλών ωρών συγγραφής, μετεξελίχθηκαν σε ένα εγχειρίδιο.
Ταυτόχρονα, η διδακτική μου εμπειρία στον χώρο της εκπαίδευσης και των σεμιναρίων του τομέα υποβοήθησε το συγγραφικό μου έργο.
– Ένα εκ των βιβλίων σας αφορά τον τομέα του Δασικού Δικαίου και της Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων. Τελικά πόσο προστατεύονται τα δάση μας; Κάθε χρόνο, ένα πλήγμα για τη χώρα είναι οι πυρκαγιές που κατακαίνε τεράστιες εκτάσεις πρασίνου, ενώ πολλές φορές αποδεικνύονται ότι ήταν σκόπιμες ως αποτέλεσμα εμπρησμού.
Θα κάνω σε αυτό το σημείο την εξής απλοϊκή ερώτηση: Πόσο «εύκολο» είναι να λάβει κανείς άδεια και να χτίσει πάνω σε αυτές τις καμένες πια εκτάσεις; Θεωρείτε πως το νομοθετικό πλαίσιο θα πρέπει να γίνει ακόμα πιο αυστηρό για να λειτουργήσει ακόμα πιο αποτρεπτικά; Ποιος ο ρόλος της τεχνολογίας;
Ο τομέας της δασικής προστασίας στην Ελλάδα παραμένει ένα από τα πιο ευαίσθητα νομικά αντικείμενα του Δικαίου του Περιβάλλοντος.
Το δασικό κεφάλαιο και τα δάση ως «ευαίσθητα» οικοσυστήματα χαίρουν συνταγματικής προστασίας και αυτό δεν πρέπει ποτέ να λησμονείται από τον εφαρμοστή του δικαίου.
Όντως, οι δασικές πυρκαγιές στη χώρα μας αποτελούν θρυαλλίδα της δασικής προστασίας και απειλούν τη μακροημέρευση όλων μας και του περιβάλλοντός μας.
Η οικονομική δε κρίση επηρέασε μάλλον αρνητικά την ποιότητα της δασικής προστασίας, προλειαίνοντας το έδαφος για νομοθετικές και νομολογιακές ερμηνευτικές «ακροβασίες» στον τομέα της δασικής νομοθεσίας, ιδίως σε ό, τι αφορά τις αναδασωτέες εκτάσεις.
Πάντως, ακόμα και μετά την κομβική και πολυσχολιασμένη απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ 2499/2012, η οποία αποτελεί και πάγια πλέον νομολογία, η προστασία των αναδασωτέων εκτάσεων, μολονότι τείνει να καταστεί από απόλυτη σχετική, εντούτοις σε επίπεδο θετικού δικαίου, ανευρίσκονται ακόμα τα αναχώματα εκείνα που επιτρέπουν την αποτελεσματική τους προστασία. Η απαίτηση της ειδικής τεκμηρίωσης του δημοσίου συμφέροντος που καθιστά επιτακτική τη θυσία της δασικής βλάστησης, η δικλίδα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, η ορθή ερμηνεία της απόφασης του ΣτΕ από τη θεωρία και τη μετέπειτα νομολογία και η εκάστοτε στάθμιση των αντικρουόμενων συμφερόντων δύνανται να δώσουν μία κατατοπιστική απάντηση στο ερώτημα που θέτετε.
Η ευκολία της «άδειας» δεν είναι δεδομένη.
Εξαρτάται από πλήθος παραγόντων κατά περίπτωση.
Τέλος, δεν μπορώ να μην αναφερθώ στον κομβικό ρόλο της τεχνολογίας.
Ξέρετε, στο Δίκαιο του Περιβάλλοντος, το νομικό εργαλείο που διαθέτει ο ερμηνευτής και εφαρμοστής του είναι η λεγόμενη «αρχή της προφύλαξης».
Η γενική αρχή αυτή επιτάσσει τη λήψη μέτρων επί επιστημονικής αβεβαιότητας για τις επιπτώσεις ενός έργου/μιας δραστηριότητας στο περιβάλλον και εξορθολογίζει τρόπον τινά τις πολλαπλές επιπτώσεις της τεχνολογίας στον άνθρωπο και το περιβάλλον, ενώ συγγενεύει και συμπληρώνει και άλλες αρχές, όπως η αρχή της πρόληψης ή της βιώσιμης ανάπτυξης.
– Μελλοντικά σχέδια;
Καθώς πιστεύω ότι η εξέλιξη του ατόμου είναι μία διαδικασία που ποτέ δεν σταματά και είναι άκρως απρόβλεπτη, θα προτιμούσα να μη θέσω «στεγανά» για αυτή και να αρκεστώ στο ότι αγαπώ τη δουλειά μου και τον τομέα μου και θα ήθελα να συνεισφέρω στην εξέλιξή του στη χώρα μας, τόσο σε ένα ακαδημαϊκό, όσο και σε ένα πρακτικό, δικηγορικό επίπεδο.
Η καθημερινή τριβή μου με περιβαλλοντικά και πολεοδομικά ζητήματα μου προσφέρουν μία συνολική κατανόηση τόσο των ελλειμμάτων, όσο και των κατακτήσεων σε επίπεδο νομοθεσίας.
Με βοηθά, ωστόσο, και να διεισδύσω στα «άδυτα» των προσωπικών προβλημάτων των εντολέων μου με τις υποθέσεις αυτές και να εξαγάγω ανθρωπολογικά συμπεράσματα.
Για παράδειγμα, τα όποια αναχώματα στην ιδιοκτησία του κάθε εντολέα βιώνονται με έντονη ανησυχία από αυτόν και αποκαλύπτουν μία άλλη διάσταση στα νομικά προβλήματα: ότι πίσω από αυτά, κρύβονται άνθρωποι, προς τους οποίους και το δίκαιο περιστρέφεται.
Ακόμα και αν το περιβάλλον πρέπει να προστατεύεται, υπό μία διαγενεακή προοπτική, δεν απεμπολείται ποτέ η ανθρωποκεντρική συνιστώσα.
