Της Βάσιας Κεσίδου
Εισαγωγή
Η παραπάνω εικόνα αποτυπώνει τον χάρτη της «Μεγάλης Ελλάδος» σε μια από τις πλέον γνωστές και διαδεδομένες απεικονίσεις. Η Μεγάλη Ιδέα και η απελευθέρωση των «αλύτρωτων αδερφών» φαινόταν να γίνεται πραγματικότητα μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Η ιστορία, όμως, απέδειξε ότι επρόκειτο για μια πραγματικότητα εφήμερη.
Η Συνθήκη
Σε συνέχεια της Συνθήκης Ειρήνης των Βερσαλλιών, η οποία τερμάτιζε κι επίσημα τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Α΄ΠΠ), υπογράφηκε στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στο Δημαρχείο της πόλης Sèvres η ομώνυμη Συνθήκη. Επρόκειτο για την τελική συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στην σουλτανική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης και τους Συμμάχους της Αντάντ, με την Ελλάδα να εκπροσωπείται από τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Έλληνα πρέσβη στο Παρίσι Άθω Ρωμανό και άλλα ικανότατα πρόσωπα.
Διαμελισμός Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών διαμελίζεται η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία παραιτούταν από τα εδάφη της αραβικής Χερσονήσου, της Μεσοποταμίας, της Λιβύης, της Αιγύπτου, της Παλαιστίνης και της Συρίας συμπεριλαμβανομένης της περιοχής της Αλεξανδρέττας. Επιπλέον, αποδεχόταν την σύσταση ανεξάρτητου αρμενικού κράτους στις βορειοανατολικές της επαρχίες, καθώς και την αναγνώριση της αυτονομίας και εν καιρώ της ανεξαρτησίας των Κούρδων στα ανατολικά του Ευφράτη. Άλλες διατάξεις της Συνθήκης όριζαν την αποστρατικοποίηση των Στενών, η εποπτεία των οποίων θα ήταν έργο μιας μικτής διεθνούς επιτροπής με κύριο μέλημα την εξασφάλιση της ελευθερίας ναυσιπλοΐας σε περιόδους ειρήνης και πολέμου[1]. Τέλος, η Οθωμανική Αυτοκρατορία διατηρούσε την Κωνσταντινούπολη με την προϋπόθεση ότι θα έδειχνε σεβασμό στις υπόλοιπες ρυθμίσεις της Συνθήκης[2].
Γέννηση Μεγάλης Ελλάδας
Βλέπουμε, λοιπόν, από την μια πλευρά, τον κατακερματισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και, από την άλλη, την επέκταση των ελληνικών συνόρων. Τα εδαφικά οφέλη της Ελλάδας ήταν μεγάλα και θα μπορούσαμε να πούμε ότι η υπογραφή της εν λόγω Συνθήκης συνιστά μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, που φέρει την υπογραφή του Ελ. Βενιζέλου. Τα άρθρα της Συνθήκης προέβλεπαν την επέκταση των συνόρων ως την Τσατάλτζα (στα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης), την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου με την προσάρτηση της Ίμβρου και της Τενέδου, τη νομιμοποίηση της ελληνικής παρουσίας στη Σμύρνη, η οποία παρέμενε υπό την οθωμανική κυριαρχία αλλά με ελληνική άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και μετά την πάροδο πέντε ετών προβλεπόταν δυνητική διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με την τελική προσάρτησή της στην Ελλάδα.
Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων & των Συμμάχων
Στο σημείο αυτό σκόπιμο κρίνεται να αναφέρουμε την ταυτόχρονη υλοποίηση τριών διεθνών πράξεων/ συνθηκών με ειδικό περιεχόμενο για τη ρύθμιση των ελληνικών ζητημάτων. Ειδικότερα, η προσάρτηση της δυτικής Θράκης στην Ελλάδα διασφαλίστηκε με την συνθήκη «περί Θράκης», που προέβλεπε την μεταβίβαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Βουλγαρίας στους Συμμάχους (κι από αυτούς στην Ελλάδα) ως μέρος της Συνθήκης του Νεϋγί. Έπειτα, με την ελληνοϊταλική συνθήκη για τα Δωδεκάνησα, η Ιταλία παραχωρούσε τα τελευταία στην Ελλάδα, με εξαίρεση το Καστελόριζο και τη Ρόδο. Προβλεπόταν, ωστόσο, η καθιέρωση καθεστώτος ευρείας τοπικής αυτονομίας, ενώ οι κάτοικοί της είχαν τη δυνατότητα μετά την πάροδο δεκαπενταετίας να αποφασίσουν για το μέλλον τους, με την προϋπόθεση ότι η Μεγάλη Βρετανία θα είχε πρωτύτερα εκχωρήσει την Κύπρο στην Ελλάδα. Τέλος, υπεγράφη ανάμεσα στην Ελλάδα και τις συμμαχικές δυνάμεις η συνθήκη «περί προστασίας των εθνικών μειονοτήτων» που βρίσκονταν στα νέα εδάφη της Ελλάδας. Σημαντικό σημείο συνιστά η παραίτηση της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας από τα κυριαρχικά δικαιώματα επίβλεψης και ελέγχου που ασκούσαν στο ελληνικό κράτος από την εποχή της ίδρυσής του[3].
Η Συνθήκη ήταν σε μεγάλο βαθμό βασισμένη στις αποικιακές και ιμπεριαλιστικές τάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας έπαιρναν- για ακόμη μια φορά- διαφορετική θέση στην διεθνή τους ατζέντα, ανάλογα με τον μεταξύ τους ανταγωνισμό και τις διαφοροποιήσεις ίδιων συμφερόντων. Η Μεγάλη Βρετανία είδε την επιρροή της να επεκτείνεται σημαντικά στην περιοχή, με αποτέλεσμα την σημείωση αντιδράσεων- ιδίως μετά την απομάκρυνση των ΗΠΑ- από την Σοβιετική Ένωση, την Ιταλία και αργότερα από τη Γαλλία. Εάν, λοιπόν, η Ελλάδα ήθελε να δει τη Συνθήκη να εφαρμόζεται, έπρεπε να την επιβάλει μόνη της με τη δύναμη των όπλων στον Μουσταφά Κεμάλ και στους οπαδούς του (την είχαν ευθύς εξαρχής απορρίψει).
«Εύθραυστη σαν πορσελάνη»
Πέρα από τις εξωτερικές απειλές για την επιβολή της Συνθήκης των Σεβρών, σοβαρή απειλή συνιστούσαν και οι εσωτερικές αναταραχές. Το πολιτικό σκηνικό στο εσωτερικό της Ελλάδας είχε ήδη οξυνθεί από τον Εθνικό Διχασμό. Επιδεινώθηκε, όμως, μετά την ανεπιτυχή απόπειρα δολοφονίας του Ελ. Βενιζέλου από αντιβενιζελικούς αξιωματικούς, γεγονός που οδήγησε στην δολοφονία του Ι. Δραγούμη ως αντίποινα. Ακολούθησε η ήττα των Φιλελευθέρων στις εκλογές και η επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου στον θρόνο διαταράσσοντας καταλυτικά τις σχέσεις με τους Συμμάχους, οι οποίοι γύρισαν την πλάτη στην Ελλάδα. Τελικά, η επικύρωση της Συνθήκης δεν ολοκληρώθηκε από κανένα συμμαχικό Κοινοβούλιο, αφού τις εξελίξεις πρόλαβε η επικράτηση των Νεοτούρκων υπό τον Μουσταφά Κεμάλ και η Μικρασιατική Καταστροφή που ακολούθησε, οδηγώντας στη σύναψη της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923 με όρους πιο ευνοϊκούς για την Τουρκία. Η «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», λοιπόν, σημειώνεται ως ένα κεφάλαιο της διπλωματικής μας ιστορίας που δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα.
Πηγή: https://greekhumans.com/2022/06/14/h-ellas-twn-dyo-hpeirwn-kai-twn-pente-thalasswn/
