Άρειος Πάγος: Αντισυνταγματική η μετάταξη των στρατιωτικών δικαστών στον εισαγγελικό κλάδο

Η ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ

ΑΠΟΦΑΣΗ   47/2025

Στην Αθήνα και στην Αίθουσα της Βιβλιοθήκης του Αρείου Πάγου (Λεωφ. Αλεξάνδρας 121- 2ος όροφος), σήμερα στις 26 Μαΐου 2025, ημέρα Δευτέρα και ώρα 12:00΄ συνήλθε η Ολομέλεια της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου.

Παρέστησαν η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Γεωργία Αδειλίνη και οι Αντεισαγγελείς: Βασίλειος Παππαδάς, Μαριάννα Ψαρουδάκη, Βιργινία Σακελλαροπούλου, Ευδοκία Πούλου, Αχιλλέας Ζήσης, Ελένη Καρκαμπούνα, Νίκη-Αναστασία Μουζάκη, Μαρία Γκανέ, Αναστάσιος Σκάρας, Βασίλειος Φλωρίδης, Κωνσταντίνος Τζαβέλλας, Χρήστος Μπαρδάκης, Ευσταθία Καπαγιάννη, Ελένη Κοντακτσή, Νικόλαος Δεγαΐτης, Παγώνα Ζάκκα, Καλλιόπη Βαρδάκη, Κωνσταντίνος Σοφουλάκης, Ευάγγελος Μπακέλας, Σοφοκλής Λογοθέτης, Στυλιανός Κωσταρέλλος και Αικατερίνη Ψύρη.

Απουσίασαν λόγω κωλύματος οι Αντεισαγγελείς: Λάμπρος Σοφουλάκης, Αναστασία Μασούρα, Άννα Καλουτά και Δημήτριος Μητρουλιάς.

Παρέστη ως Γραμματέας η Προϊσταμένη Διεύθυνσης της Γραμματείας της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου Χρυσάνθη Σημαντήρα.

Στη συνέχεια, μετά από εντολή της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, η Γραμματέας της Ολομέλειας εκφώνησε τα ονόματα των υπηρετούντων Αντεισαγγελέων Αρείου Πάγου και διαπιστώθηκε ότι από τους 27 υπηρετούντες, συνολικά, εισαγγελικούς λειτουργούς είναι παρόντες οι αναφερόμενοι στην αρχή της παρούσας είκοσι τρεις (23), άρα υπάρχει η προβλεπόμενη από το άρθρο 16 παρ. 3 Ν. 4938/2022, όπως ισχύει, απαρτία.

Η Ολομέλεια συγκλήθηκε νομίμως, μετά από την υπ’ αριθ. 3360A/13-5-2025 έγγραφη πρόσκληση της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου προς τους υπηρετούντες στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου Αντεισαγγελείς του Αρείου Πάγου.

Θέμα της παρούσας Ολομέλειας είναι: «Ένταξη σαράντα (40) Δικαστικών Λειτουργών του Δικαστικού Σώματος Ενόπλων Δυνάμεων, στις Εισαγγελικές Αρχές των Δικαστηρίων της Χώρας – Είναι δυνατή ή όχι η μετάταξη αυτών με το ισχύον Σύνταγμα (άρθρα 88 παρ. 6 και 96 παρ. 5 του Συντάγματος), ή απαιτείται η διαδικασία της Συνταγματικής Αναθεώρησης;».

Εισηγητής ορίστηκε από την Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ο Αντεισαγγελέας Αρείου Πάγου κ. Αχιλλέας Ζήσης.

Στη συνέχεια η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κήρυξε την έναρξη της συνεδρίασης.

Ο Εισηγητής Αντεισαγγελέας Αρείου Πάγου, αναπτύσσοντας την εισήγησή του, την οποία κατέθεσε, ανέφερε:

«I.Το άρθρο 88 του Συντάγματος /2019 ορίζει:

1. Oι δικαστικοί λειτουργοί διορίζονται με προεδρικό διάταγμα, σύμφωνα με νόμο που ορίζει τα προσόντα και τη διαδικασία της επιλογής τους, και είναι ισόβιοι. ………. 6. Μετάταξη δικαστικών λειτουργών απαγορεύεται. -Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η μετάταξη μεταξύ παρέδρων σε πρωτοδικεία και παρέδρων σε εισαγγελίες, ύστερα από αίτηση των μετατασσομένων, όπως νόμος ορίζει.- Οι δικαστές των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων προάγονται στο βαθμό του Συμβούλου της Επικρατείας και στο ένα πέμπτο των θέσεων, όπως νόμος ορίζει. Eρμηνευτική δήλωση: Κατά την αληθινή έννοια του άρθρου 88, επιτρέπεται η ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας της πολιτικής δικαιοσύνης και η ρύθμιση της υπηρεσιακής κατάστασης των δικαστικών λειτουργών του βαθμού αυτού, εφόσον προβλέπεται διαδικασία κρίσης και αξιολόγησης, όπως νόμος ορίζει.

Εν προκειμένω:

1. Η εξεταζόμενη ένταξη / μετακίνηση των στρατιωτικών δικαστών στον εισαγγελικό κλάδο αποτελεί, ανεξαρτήτως ονομασίας της, κατ’ ουσίαν μετάταξη. Τούτο, διότι συνιστά ένταξη (είσοδο) δικαστικών λειτουργών ενός δικαιοδοτικού κλάδου (ειδικής ποινικής δικαιοσύνης, για τους οποίους ισχύει διαφορετικός τρόπος εισαγωγής και διαφορετική υπηρεσιακή/ βαθμολογική εξέλιξη σε σχέση με τους λοιπούς δικαστικούς λειτουργούς) σε άλλο δικαιοδοτικό κλάδο (εισαγγελικό), ήτοι μεταβολή δικαιοδοτικού κλάδου να αναφέρεται σε σώμα (δικαστικό) των ενόπλων δυνάμεων. Ως μετάταξη, όμως, απαγορεύεται ρητά από το Σύνταγμα (άρθρο 88 παρ. 6).
2. Τα στρατιωτικά δικαστήρια αποτελούν ειδικά ποινικά δικαστήρια και τα μέλη του δικαστικού σώματος των ενόπλων δυνάμεων διατηρούν την διπλή ιδιότητά τους ως δικαστικοί λειτουργοί αλλά και ως στελέχη του στρατεύματος, εφ’ όσον το Σύνταγμα εξακολουθεί να αναφέρεται σε σώμα (δικαστικό) των ενόπλων δυνάμεων.
3. Η ένταξη αυτή δεν διαφοροποιείται, κατά τα ουσιώδη στοιχεία της, από την επιχειρηθείσα το έτος 1999 ένταξη των Ειρηνοδικών στα Πρωτοδικεία και τις Εισαγγελίες, η οποία αποκρούσθηκε ως αντισυνταγματική με την ΟλομΑΠ 7/1999 (Διοικητική). Για τον λόγο αυτόν, εξάλλου, εισήχθη η νέα ερμηνευτική δήλωση στο άρθρο 88 με την αναθεώρηση του 2001, με την οποία επετράπη η ενοποίηση του πρώτου βαθμού της πολιτικής δικαιοσύνης.
4. Δεν διαφοροποιείται από την ένταξη Διοικητικών Δικαστών στο ΣτΕ (αποκρούσθηκε το 1975), η οποία επίσης προβλέφθηκε συνταγματικά, ως προαγωγή, με την αναθεώρηση του 2001.
5. Προκειμένου τέτοια υπηρεσιακή μεταβολή δικαστικών λειτουργών – και δη ειδικής δικαιοδοσίας– να είναι συνταγματικά επιτρεπτή, θα έπρεπε να έχει ρυθμισθεί όχι με νομοθετική διάταξη, αλλά κατά τη διαδικασία της Συνταγματικής Αναθεώρησης, ως (ακόμα μία) ρητή εξαίρεση της απαγόρευσης μετατάξεων. Και τούτο, διότι βούληση του συντακτικού/ αναθεωρητικού νομοθέτη (τόσο το 1975 όσο και το 2001) υπήρξε, διαχρονικά, να ρυθμίσει κατά τρόπο εξαντλητικό στο κείμενο του Συντάγματος το επιτρεπτό ή μη της μετάταξης δικαστικών λειτουργών, προκειμένου να αποφευχθεί, για λόγους προστασίας της δικαστικής ανεξαρτησίας, οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία επί του ζητήματος αυτού.
6. Ως προς το ζήτημα αν οι δικαστικοί λειτουργοί των Ενόπλων Δυνάμεων υπάγονται στην απαγορευτική διάταξη του άρθρου 88 παρ. 6, όπως ισχύει μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2019, θα μπορούσε να γίνει δεκτό ότι η απαγόρευση αυτή είναι αυτοτελής, αμέσου εφαρμογής και δεν εξαρτάται από την έκδοση του εκτελεστικού νόμου του άρθρου 96 παρ. 5 του Συντάγματος. Από τη νομολογία (ΣτΕ 1340/2024 και ήδη ΣτΕ 7μ. 860/2025) δεν φαίνεται να αποκλείεται μια τέτοια ερμηνεία.
7. Πάντως, ανεξάρτητα από το αν εμπίπτουν ή όχι οι δικαστικοί λειτουργοί των Ενόπλων Δυνάμεων ευθέως στην απαγορευτική διάταξη του άρθρου 88 παρ. 6, εν πάση περιπτώσει, υπάρχει σαφής και ρητή απαγόρευση μετάταξης οποιουδήποτε κλάδου δικαστικών λειτουργών (γενικής ή, εν προκειμένω ειδικής δικαιοδοσίας, για τους οποίους έχει κριθεί ότι φέρουν διττή ιδιότητα και ότι πρέπει πάραυτα να ρυθμισθεί το υπηρεσιακό τους καθεστώς σύμφωνα με τη συνταγματική επιταγή του άρθρου 96 παρ. 5 του Συντάγματος) στον εισαγγελικό κλάδο, ως κλάδου υποδοχής.
8. Στον εισαγγελικό κλάδο επιτρέπεται πλέον, μετά την αναθεώρηση του 2001, μόνον η μετάταξη παρέδρων πρωτοδικείων και δη στον εισαγωγικό βαθμό του παρέδρου εισαγγελίας, όπως προβλέπεται ήδη στο άρθρο 87 παρ. 2 του ΚΟΔΚΔΛ- ν. 4938/2022 (βλ. συζητήσεις στην Ολομέλεια της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής και αναφορά Ε. Βενιζέλου, «Το αναθεωρητικό κεκτημένο» σελ. 338 επ., σε χειραφέτηση των εισαγγελέων με την κατάργηση της δυνατότητας μετάταξης τακτικών δικαστών σε θέσεις Αντεισαγγελέων ΑΠ).
9. Υπενθυμίζεται δε ότι κατά τις διατάξεις του άρθρου 88 παρ. 1 και 3 του Συντάγματος, όπως έχουν ερμηνευθεί από τη νομολογία (βλ. ΣτΕ Ολομ. 105/1981, ΣτΕ 1745/1990), η είσοδος (διορισμός) των δικαστικών λειτουργών σε ορισμένο κλάδο της Δικαιοσύνης πρέπει να γίνεται στον εισαγωγικό βαθμό του κλάδου, για να διασφαλίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο η ανεξαρτησία των δικαστικών λειτουργών και η με προαγωγή εξέλιξή τους στον κλάδο. Εξάλλου, το άρθρο 88 παρ. 6 θεσπίζει εξαίρεση -ως τέτοια δε είναι διάταξη στενά ερμηνευτέα – μόνον υπέρ των παρέδρων πρωτοδικείων και όχι υπέρ δικαστικών λειτουργών άλλου δικαιοδοτικού κλάδου για μετάταξή τους στον εισαγγελικό κλάδο.
10. Οποιοσδήποτε άλλη μορφή μετάταξης -ανεξαρτήτως ονομασίας της (π.χ. ένταξη/ τοποθέτηση/ μετακίνηση)- υπηρετούντων δικαστικών λειτουργών στον εισαγγελικό κλάδο, μη ρητά θεσπιζόμενη συνταγματικά, θα παραβίαζε, πέραν της παρ. 6, πρωτίστως την παρ. 1 του άρθρου 88 περί διορισμού δικαστικών λειτουργών μόνο βάσει διαδικασίας επιλογής- διάταξη η οποία, σε συνδυασμό με το άρθρο 90 παρ. 1 του Συντάγματος έχει τεθεί ως εγγύηση της δικαστικής ανεξαρτησίας, εν προκειμένω των εισαγγελέων, προκειμένου να αποφεύγονται παρεμβάσεις στον κλάδο και να τηρείται η προβλέψιμη και αναμενόμενη υπηρεσιακή τους εξέλιξη, κατόπιν εισαγωγής στον κλάδο με διαδικασία κοινή για όλους τους υποψηφίους και επιλογής των ικανοτέρων (υπό συνθήκες ισότητας και αξιοκρατίας). Τούτο, λαμβανομένου υπόψη ότι οι στρατιωτικοί δικαστές, αν και υπηρετούν ήδη ως δικαστικοί λειτουργοί ειδικής δικαιοδοσίας, έχουν εισαχθεί στο κλάδο τους βάσει όλως διαφορετικών κριτηρίων επιλογής (διαγωνισμού διεξαχθέντος από το ΥΕΘΑ, με βάση ειδικούς όρους και προϋποθέσεις) που προσιδιάζουν στον συγκεκριμένο κλάδο, ενώ δεν έχουν φοιτήσει στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών.
11. βλ. και Ολομ ΑΠ 7/1999 (Διοικητική σχετικά με την επιχειρούμενη τότε ένταξη 559 Ειρηνοδικών στους βαθμούς του Πρωτοδίκη και 102 Πταισματοδικών στο βαθμό του Αντεισαγγελέα Πρωτοδικών με αντίστοιχη αύξηση των θέσεων και πρόταση Εισ.ΑΠ, Παν.Δημόπουλου <<………. Η επιχειρούμενη όμως μετάταξη των Ειρηνοδικών εις θέσεις Πρωτοδικών και Αντεισαγγελέων Πρωτοδικών θυμίζει την αυτοδίκαιη και αθρόα πολιτογράφηση κατοίκων προσαρτωμένων εδαφών. Η ρύθμιση αυτή είναι αντίθετη προς τις διατάξεις του άρθρου 88 παρ.1 και 6 του Συντάγματος οι οποίες αφ’ ενός μεν προβλέπουν «διαδικασία επιλογής» των διοριζομένων δικαστικών λειτουργών, αφ΄ ετέρου δε επιτρέπουν τη μετάταξη…..>>
12. Συνεπώς, ελλείψει ρητής συνταγματικής πρόβλεψης, η εξεταζόμενη ένταξη στρατιωτικών δικαστών στον εισαγγελικό κλάδο θα προσέκρουε στις διατάξεις του άρθρου 88 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος.»
13. (βλ. από τη ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΣτΕ 860/2025, 2. ΣτΕ 1340/2024, 3. ΣτΕ 1089/2021, 4. Ολομ ΣτΕ 2193/2014, 5. Ολομ ΣτΕ 2857/2003, 6. Ειδικό Δικαστήριο άρθρου 88 παρ 2 Σ 3/2012, 7. Ειδικό Δικαστήριο αρ. 88 παρ. 2 Συντάγματος 2/2024.»

Στη συνέχεια, επακολούθησε διαλογική συζήτηση και διατύπωση απόψεων, εντός της αίθουσας της Ολομέλειας της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, με την παρουσία και της Γραμματέως.

Η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου τόνισε ότι εκτιμά πως η παρούσα Ολομέλεια θα διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στην τελική απόφαση της Πολιτείας, όπως συνέβη και το 1999 με την αντίστοιχη Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, η οποία, με την υπ΄ αριθ. 7/1999 απόφασή της, με ψήφους 42-3 αντέκρουσε ως αντισυνταγματική την επιχειρούμενη τότε «μετάταξη» 650 Ειρηνοδικών στον κλάδο της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης και τελικά το σχετικό νομοσχέδιο αποσύρθηκε. ΄Αλλωστε και η Ολομέλεια των Αναθεωρητών τάχθηκε υπέρ της αντισυνταγματικότητας της εξεταζόμενης ένταξης.

Το λόγο έλαβε ο Αντεισαγγελέας Αρείου Πάγου Αναστάσιος Σκάρας, ο οποίος ανέφερε ότι οι υποψήφιοι, για την εισαγωγή τους στον εισαγγελικό κλάδο, φοιτούν στην ΕΣΔΙ και στη συνέχεια υποβάλλονται σε απαιτητικές εξετάσεις, που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποκατασταθούν.

Ο Αντεισαγγελέας Αρείου Πάγου Κωνσταντίνος Τζαβέλλας επισήμανε, ότι το ΣτΕ, κατά το έτος 1975, απέκρουσε ως αντισυνταγματική την ένταξη σ’ αυτό των διοικητικών δικαστών, με αποτέλεσμα το σχετικό ζήτημα να επιλυθεί, στο πλαίσιο της γενόμενης Συνταγματικής Αναθεώρησης του 2001, με τη ν. συνταγματική πρόβλεψη της δυνατότητας, υπό προϋποθέσεις, προαγωγής των διοικητικών δικαστών σε Συμβούλους Επικρατείας (άρθρο 88§6 του Συντάγματος).

Με το ανωτέρω συμφώνησε η κ. Ευδοκία Πούλου, η οποία ανέφερε ότι, εφόσον δεν υπάρχει συνταγματική πρόβλεψη, οι θιγόμενοι θα προσφύγουν στο ΣΤΕ, το οποίο έχει ήδη πάρει θέση υπέρ της αντισυνταγματικότητας.

Ακολούθησε ψηφοφορία από τον νεότερο προς τους αρχαιότερους, μετά την ολοκλήρωση της οποίας η Διοικητική Ολομέλεια της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου δέχθηκε ομόφωνα την ανωτέρω εισήγηση.

Κρίθηκε, αποφασίσθηκε η παρούσα απόφαση και δημοσιεύθηκε στην Αθήνα στις 26 Μαΐου 2025.