Για να καταστεί η ΕΕ πρωτοπόρος σε μια κοινωνία που βασίζεται στα δεδομένα, το Συμβούλιο εξέδωσε νέο κανονισμό για εναρμονισμένους κανόνες σχετικά με τη δίκαιη πρόσβαση σε δεδομένα και τη δίκαιη χρήση τους (κανονισμός για τα δεδομένα).
Ο κανονισμός για τα δεδομένα υποχρεώνει τους κατασκευαστές και τους παρόχους υπηρεσιών να επιτρέπουν στους χρήστες τους, είτε πρόκειται για εταιρείες είτε για ιδιώτες, να έχουν πρόσβαση και να επαναχρησιμοποιούν τα δεδομένα που παράγονται από τη χρήση των προϊόντων ή των υπηρεσιών τους, από τις μηχανές καφέ έως τις ανεμογεννήτριες.
Επιτρέπει επίσης στους χρήστες να ανταλλάσσουν τα εν λόγω δεδομένα με τρίτους — για παράδειγμα, οι ιδιοκτήτες αυτοκινήτων θα μπορούν να επιλέγουν στο μέλλον να ανταλλάσσουν ορισμένα δεδομένα οχημάτων με μηχανικό ή με την ασφαλιστική τους εταιρεία.
Κύριοι στόχοι του κανονισμού
Ο κανονισμός καθορίζει νέους κανόνες σχετικά με το ποιος μπορεί να χρησιμοποιεί και να έχει πρόσβαση σε δεδομένα που παράγονται στην ΕΕ σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Στοχεύει στα εξής:
– διασφάλιση δίκαιης κατανομής της αξίας από τα δεδομένα μεταξύ των παραγόντων του ψηφιακού περιβάλλοντος
– τόνωση μιας ανταγωνιστικής αγοράς δεδομένων
– δημιουργία ευκαιριών για καινοτομία βασιζόμενη στα δεδομένα και
– μεγαλύτερη πρόσβαση στα δεδομένα για όλους
Ο νέος κανονισμός αποσκοπεί επίσης να διευκολύνει την αλλαγή μεταξύ παρόχων υπηρεσιών επεξεργασίας δεδομένων, θέτει σε εφαρμογή διασφαλίσεις κατά της παράνομης διαβίβασης δεδομένων και προβλέπει την ανάπτυξη προτύπων διαλειτουργικότητας για την επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων μεταξύ τομέων.
Ο κανονισμός για τα δεδομένα θα εξασφαλίσει για τα άτομα και τις επιχειρήσεις μεγαλύτερο έλεγχο των δεδομένων τους μέσω ενός ενισχυμένου δικαιώματος φορητότητας, αντιγράφοντας ή μεταφέροντας εύκολα δεδομένα από διάφορες υπηρεσίες, όταν τα δεδομένα παράγονται μέσω έξυπνων αντικειμένων, μηχανών και συσκευών. Ο νέος κανονισμός θα ενδυναμώσει καταναλωτές και επιχειρήσεις, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να έχουν λόγο για τη χρήση των δεδομένων που παράγονται από τα συνδεδεμένα προϊόντα τους.
Κύρια στοιχεία του νέου κανονισμού
Πεδίο εφαρμογής της νομοθεσίας
Ο νέος κανονισμός θα επιτρέπει στους χρήστες συνδεδεμένων συσκευών, οι οποίες ποικίλλουν από έξυπνες οικιακές συσκευές έως έξυπνα βιομηχανικά μηχανήματα, να έχουν πρόσβαση σε δεδομένα που παράγονται από τη χρήση που κάνουν οι εν λόγω χρήστες και τα οποία συλλέγονται συχνά αποκλειστικά από τους κατασκευαστές και τους παρόχους υπηρεσιών.
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τα δεδομένα του διαδικτύου των πραγμάτων (IoT), ο νέος κανονισμός δίνει κυρίως έμφαση στις λειτουργικές δυνατότητες των δεδομένων που συλλέγονται από συνδεδεμένα προϊόντα και όχι από τα ίδια τα προϊόντα. Εισάγει τη διάκριση μεταξύ «δεδομένων προϊόντος» και «δεδομένων συναφούς υπηρεσίας», από τα οποία μπορούν να ανταλλάσσονται άμεσα διαθέσιμα δεδομένα.
Εμπορικό απόρρητο και επίλυση διαφορών
Ο νέος κανονισμός διασφαλίζει επαρκές επίπεδο προστασίας του εμπορικού απορρήτου και των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, σε συνδυασμό με τις σχετικές διασφαλίσεις έναντι πιθανής καταχρηστικής συμπεριφοράς. Παράλληλα με την προώθηση της κοινοχρησίας δεδομένων, ο νέος κανονισμός αποσκοπεί στη στήριξη της βιομηχανίας της ΕΕ, παρέχοντας παράλληλα διασφαλίσεις για εξαιρετικές περιστάσεις και μηχανισμούς επίλυσης διαφορών.
Κοινοχρησία δεδομένων και αποζημίωση
Ο νέος κανονισμός περιλαμβάνει μέτρα για την πρόληψη της κατάχρησης συμβατικών ανισορροπιών στις συμβάσεις κοινοχρησίας δεδομένων λόγω καταχρηστικών συμβατικών ρητρών που επιβάλλονται από συμβαλλόμενο μέρος με σημαντικά ισχυρότερη διαπραγματευτική θέση. Τα μέτρα αυτά θα προστατεύσουν τις εταιρείες της ΕΕ από αθέμιτες συμφωνίες και θα δώσουν στις ΜΜΕ μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών. Επιπλέον, το κείμενο του κανονισμού παρέχει πρόσθετη καθοδήγηση από την Επιτροπή σχετικά με την εύλογη αποζημίωση των επιχειρήσεων για τη διάθεση των δεδομένων.
Ο κανονισμός παρέχει τα μέσα ώστε οι φορείς του δημόσιου τομέα, η Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τα όργανα της ΕΕ να έχουν πρόσβαση και να χρησιμοποιούν τα δεδομένα που βρίσκονται στην κατοχή του ιδιωτικού τομέα και τα οποία είναι απαραίτητα σε εξαιρετικές περιστάσεις, ιδίως σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης σε τομείς δημόσιου συμφέροντος, όπως πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές ή για την εκπλήρωση καθήκοντος δημόσιου συμφέροντος.
Σε ό,τι αφορά τα σχετικά αιτήματα πρόσβασης σε δεδομένα στο πλαίσιο «από επιχειρήσεις σε κυβερνήσεις», ο νέος κανονισμός προβλέπει ότι τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα κοινοποιούνται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις, όπως φυσική καταστροφή, πανδημία, τρομοκρατική επίθεση και εάν τα απαιτούμενα δεδομένα δεν είναι προσβάσιμα με άλλο τρόπο. Οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις θα διαθέτουν επίσης τα δεδομένα τους σε τέτοιες περιπτώσεις και θα αποζημιώνονται.
Οφέλη για τους καταναλωτές
Ο νέος κανονισμός θα επιτρέψει στους καταναλωτές να μετακινούνται εύκολα από έναν πάροχο υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους σε άλλον. Έχουν επίσης θεσπιστεί διασφαλίσεις κατά των παράνομων διαβιβάσεων δεδομένων, όπως και πρότυπα διαλειτουργικότητας για την κοινοχρησία και την επεξεργασία δεδομένων. Τέλος, ο νέος κανονισμός αναμένεται ότι θα μπορεί να καταστήσει την εξυπηρέτηση μετά την πώληση ορισμένων συσκευών φθηνότερη και αποτελεσματικότερη.
Μοντέλο διακυβέρνησης
Ο νέος κανονισμός διατηρεί την ευελιξία των κρατών μελών να οργανώνουν τα καθήκοντα εφαρμογής και επιβολής σε εθνικό επίπεδο. Η συντονιστική αρχή, στα κράτη μέλη όπου θα απαιτηθεί αυτός ο συντονιστικός ρόλος, θα ενεργεί ως ενιαίο σημείο επαφής και θα επισημαίνεται ως «συντονιστής δεδομένων».
Επόμενα βήματα
Σε συνέχεια της σημερινής έκδοσης και τυπικά από το Συμβούλιο, ο νέος κανονισμός θα δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ τις επόμενες εβδομάδες και θα τεθεί σε ισχύ την εικοστή ημέρα από τη δημοσίευσή του. Εφαρμόζεται μετά την πάροδο 20 μηνών από την ημερομηνία έναρξης ισχύος του κανονισμού. Ωστόσο, το άρθρο 3 παράγραφος 1 (απαιτήσεις για απλουστευμένη πρόσβαση σε δεδομένα για νέα προϊόντα) εφαρμόζεται στα συνδεδεμένα προϊόντα και στις υπηρεσίες που σχετίζονται με αυτά και διατίθενται στην αγορά 32 μήνες μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος του κανονισμού.
Ιστορικό
Μετά τον κανονισμό για τη διακυβέρνηση δεδομένων που εκδόθηκε από τους συννομοθέτες το 2022, ο κανονισμός που συνιστά την πράξη για τα δεδομένα είναι η δεύτερη κυριότερη νομοθετική πρωτοβουλία που απορρέει από την ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα που εξέδωσε η Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2020, η οποία έχει ως στόχο να αναδειχθεί η ΕΕ πρωτοπόρος στην κοινωνία που βασίζεται στα δεδομένα.
Ενώ ο κανονισμός για τη διακυβέρνηση δεδομένων δημιουργεί τις διαδικασίες και τις δομές για τη διευκόλυνση της κοινοχρησίας δεδομένων από επιχειρήσεις, άτομα και τον δημόσιο τομέα, ο κανονισμός για τα δεδομένα αποσαφηνίζει ποιος μπορεί να δημιουργήσει αξία από τα δεδομένα και υπό ποιες προϋποθέσεις. Ο κανονισμός για τα δεδομένα αποτελεί βασική ψηφιακή αρχή που θα συμβάλει στη δημιουργία σταθερής και δίκαιης οικονομίας βασισμένης στα δεδομένα και θα καθοδηγήσει τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ΕΕ έως το 2030. Θα οδηγήσει σε νέες καινοτόμες υπηρεσίες και σε ανταγωνιστικότερες τιμές για υπηρεσίες δευτερογενούς αγοράς και επισκευές συνδεδεμένων αντικειμένων («διαδίκτυο των πραγμάτων»/IoT).
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στα συμπεράσματά του της 25ης Μαρτίου 2021, υπογράμμισε τη σημασία του ψηφιακού μετασχηματισμού για την ανάπτυξη, την ευημερία, την ασφάλεια και την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ καθώς και για την ευημερία των κοινωνιών μας. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις φιλοδοξίες και τις προκλήσεις, η Επιτροπή πρότεινε στις 23 Φεβρουαρίου 2022 μέτρα για μια δίκαιη και καινοτόμο οικονομία δεδομένων (πράξη για τα δεδομένα), σε συνέχεια της ανακοίνωσης που εξέδωσε τον Φεβρουάριο του 2020 σχετικά με την ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα. Στις 27 Ιουνίου 2023, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία επί αυτού του φακέλου.
