Από την Εργίνα Γεωργίου, προπτυχιακή φοιτήτρια Νομικής ΕΚΠΑ
Η «εισβολή» της τεχνητής νοημοσύνης εν γένει και ειδικότερα της ρομποτικής στην ανθρώπινη ζωή δεν περιορίζεται μόνο στον τομέα της ιατρικής και της παραγωγής βιομηχανικών προϊόντων, αλλά επεκτείνεται και στον τομέα της δικαιοσύνης. Η παρουσία ρομπότ στο δικαστήριο απεικονίζει, ενδεχομένως, τη νέα πρακτική στον κλάδο της δικηγορίας, τουλάχιστον σε χώρες του εξωτερικού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρόγραμμα DoNotPay και ο δικηγόρος – ρομπότ Ross.
Το λογισμικό DoNotPay είχε σχεδιαστεί το 2015 κυρίως για υποθέσεις σχετικές με κλήσεις. Η ιδέα φημολογείται πως γεννήθηκε από έναν νέο οδηγό που, ως αποτέλεσμα διαρκών οδικών παραβάσεων, συγκέντρωσε πολλές κλήσεις, τις οποίες αδυνατούσε να πληρώσει. Πιο αναλυτικά, στην προσπάθειά του να αποφύγει την αποπληρωμή ορισμένων προστίμων, αναλογίστηκε πως, αντί να πραγματοποιεί κάθε φορά αντιγραφή και επικόλληση εγγράφων, με ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε να εξοικονομήσει χρόνο και χρήματα για τη δουλειά αυτή.
Επιπρόσθετα, η χρήση του λογισμικού αυτού επεκτάθηκε και σε άλλα ζητήματα. Παραδείγματος χάριν, μπορούσε να αξιοποιηθεί σε υποθέσεις αίτησης για τουριστική βίζα, επιστολής παραπόνων σε επιχειρήσεις ή τοπικές αρχές, αξιώσεων ασφάλισης, καθώς και για την ανάλυση εγγράφων. Επεξηγηματικά, αναλύθηκαν περισσότερα από 10.000 έγγραφα από το λογισμικό, το οποίο εξοικονόμησε έναν μήνα ανθρώπινης εργασίας, καθώς και 50.000 λίρες συνολικά για τη διαδικασία αυτή. Επιπλέον, ο εμπνευστής του προγράμματος DoNotPay ανέφερε ότι το λογισμικό του αξιοποιήθηκε συχνά την περίοδο της πανδημίας για την ακύρωση συνδρομών στο γυμναστήριο και για επιστροφή χρημάτων για αναξιοποίητα πακέτα διακοπών.
Το πρόγραμμα DoNotPay αναμενόταν να κάνει την παρθενική του εμφάνιση στο δικαστήριο στις 22 Φεβρουαρίου 2023, κατόπιν της προσφοράς ενός εκατομμυρίου δολαρίων από τη DoNotPay σε όποιον είχε εκκρεμή υπόθεση στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, σύμφωνα με την ανάρτησή της στο Twitter. Ο τρόπος λειτουργίας του θα ήταν ο εξής: ο διάδικος θα κατέβαζε στο smartphone του τη σχετική εφαρμογή και θα φορούσε ακουστικά στην αίθουσα του δικαστηρίου, όσο διαρκούσε η δίκη του. Το πρόγραμμα θα παρακολουθούσε τη δίκη και θα συμβούλευε τον διάδικο να επιχειρηματολογήσει δίνοντας οδηγίες μέσω Bluetooth, εκπροσωπώντας τον ψηφιακά.
Παρότι το DoNotPay απέσπασε το 2022 βραβείο από τον Αμερικανικό Δικηγορικό Σύλλογο για την ενίσχυση της πρόσβασης σε νομικά δεδομένα, εν τέλει δεν αξιοποιήθηκε στο δικαστήριο υπό τον φόβο απειλών για δίωξη και φυλάκιση του δημιουργού του. Ειδικότερα, ενώσεις δικηγόρων αμφισβήτησαν τη νομιμότητα του λογισμικού, κάνοντας λόγο για το πλημμέλημα της “μη εξουσιοδοτημένης άσκησης του νομικού επαγγέλματος”. Η απειλή ποινικής δίωξης θεωρήθηκε επαρκής για την παραίτηση του δημιουργού από το εγχείρημά του, ωστόσο, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, η ιδέα αυτή αναμένεται να αναθερμανθεί λόγω του χαμηλού κόστους της για τους ενδιαφερόμενους πελάτες που αναζητούν δικαστική προστασία.
Ο δικηγόρος – ρομπότ ROSS, από την άλλη έχει ήδη αξιοποιηθεί, μόνο, όμως, σε ορισμένους τομείς, ιδίως στο πτωχευτικό και κληρονομικό δίκαιο, επικουρικά προς τον συμβατικό δικηγόρο. Μάλιστα, το πρώτο αντίγραφό του προσλήφθηκε από μια μεγάλη δικηγορική εταιρεία, την Baker & Hostetler, ειδικευόμενη στον τραπεζικό τομέα και σε υποθέσεις χρεοκοπίας.
Η είσοδός του στον εργασιακό κόσμο προκάλεσε φόβο για ενδεχόμενη απειλή μείωσης θέσεων εργασίας. Εντούτοις, η αμερικανική έννομη τάξη έδωσε καθησυχαστική απάντηση, αφού, λόγω της έλλειψης σύνθετης σκέψης του συγκεκριμένου ρομπότ για την επίλυση πολύπλοκων υποθέσεων, θα αντικατασταθούν κυρίως οι ασκούμενοι δικηγόροι και οι γραμματείς των δικηγορικών γραφείων. Εξάλλου, ένα ρομπότ προγραμματισμένο από έναν αλγόριθμο δεν διαθέτει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της αναλογικότητας. Ως εκ τούτου, αδυνατεί να αντικαταστήσει το ανθρώπινο δυναμικό, καθώς δεν μπορεί να προβεί στη στάθμιση συγκρουόμενων κανόνων δικαίου. Αντιθέτως, έχει τη δυνατότητα να το υποβοηθήσει, παραδείγματος χάριν σε υποθέσεις αγωγών διατροφής και αυτοκινητικών αποζημιώσεων, υπό τον όρο ότι ο δικαστής – η “ενσάρκωση’’ του ανθρωποκεντρικού συστήματος απονομής της δικαιοσύνης – θα λαμβάνει την τελική απόφαση.
Ο τρόπος λειτουργίας του δικηγόρου ρομπότ περιγράφεται ως εξής. Ο ROSS θα ενεργεί σαν αυθόρμητος, πραγματικός συνεργάτης μάχιμου δικηγόρου. Για αυτό, προγραμματίστηκε βάσει του προγράμματος Γουότσον (ΙΒΜ), ώστε να ερευνά στο διαδίκτυο παλαιότερες υποθέσεις και να αναλύει δεδομένα αναζητώντας το καταλληλότερο νομικό πλαίσιο και προσαρμόζοντάς το στην εκάστοτε περίπτωση. Επίσης, σχεδιάστηκε για να αποκρίνεται σε κανονικές ερωτήσεις και όχι σε κωδικοποιημένες λέξεις. Το παραπάνω εξυπηρετεί πλήρως τον ROSS στην διερεύνηση δικαστικών αποφάσεων, διότι η πλειονότητά τους είναι πλέον γραμμένη σε απλή και όχι σε τυποποιημένη γλώσσα. Βέβαια, ο δικηγόρος – ρομπότ ανταποκρίνεται ακόμη καλύτερα στην αναζήτηση στηλών και σειρών, σύμφωνα με τον CEO της ROSS Intelligence. Πάντως, έχει τη δυνατότητα διαρκούς βελτίωσης και απόκτησης καινούριων γνώσεων μέσω της πρακτικής εξάσκησης και επικοινωνίας με τον χρήστη του.
Ωστόσο, όπως τα περισσότερα ρομπότ, έτσι και ο ROSS δεν δύναται να σχηματίσει δικό του συλλογισμό, αλλά βασίζεται σε στατιστικά και προγενέστερες αποφάσεις, ακόμη και προκατειλημμένες. Για αυτόν τον λόγο, υπάρχει ο κίνδυνος αποτύπωσης και διαιώνισης ορισμένων πεπαλαιωμένων στερεοτυπικών αντιλήψεων και αδυναμίας αναπροσαρμογής και εκμοντερνισμού της κοινωνικής ηθικής. Παράλληλα, είναι πιθανό να πληγεί η ανεξαρτησία του δικαστή, εάν δεν μπορεί να αποφασίσει αυτόνομα.
Καταληκτικά, η τεχνητή νοημοσύνη και οι δικηγόροι ρομπότ έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους στον τομέα της δικαιοσύνης. Ενδεχόμενοι προβληματισμοί είναι δικαιολογημένοι σε οτιδήποτε καινούργιο, λόγω του στοιχείου της αβεβαιότητας. Παρ’ όλα αυτά, η ανάγκη εκσυγχρονισμού της κοινωνίας και όλων των εκφάνσεών της, επομένως και του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης, οδηγεί σε ταχύτατους ρυθμούς ψηφιοποίησής της, προκειμένου να ανταποκριθεί στα νέα τεχνολογικά και κοινωνικά δεδομένα.
