Η Νομιμοποίηση των Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων και η Εξυγίανση του Ελληνικού Τραπεζικού Συστήματος

Γράφει ο κ. Λεωνίδας Χ. Στάμος
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
Maître en Droit

Το Σταυροδρόμι της Εξυγίανσης – Ένα Ζήτημα Εθνικής Οικονομικής Σημασίας

Η εξυγίανση του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος μετά την πολυετή δημοσιονομική κρίση συνιστά ακρογωνιαίο λίθο για τη μακροπρόθεσμη οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη της χώρας.

Κεντρική πρόκληση σε αυτή την προσπάθεια αποτέλεσε η διαχείριση του ογκώδους προβλήματος των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ), τα οποία στο απόγειο της κρίσης είχαν αγγίξει δυσθεώρητα επίπεδα, απειλώντας τη βιωσιμότητα των τραπεζικών ιδρυμάτων και, κατ’ επέκταση, την ίδια την εθνική οικονομία.

Στα μέσα του 2019, τα ΜΕΔ ανέρχονταν σε 75,4 δισεκατομμύρια ευρώ, αντιπροσωπεύοντας το 43,6% του συνόλου των δανείων, μια κατάσταση που καθιστούσε επιτακτική την ανάληψη δραστικών πρωτοβουλιών.

Σε αυτό το πλαίσιο, το ζήτημα της νομιμοποίησης των Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (εφεξής «Εταιρείες Διαχείρισης» ή «servicers») να προβαίνουν σε δικαστικές ενέργειες για την είσπραξη των απαιτήσεων που τους είχαν ανατεθεί, αναδείχθηκε σε κεντρικό πεδίο νομικής και οικονομικής αντιπαράθεσης. Αυτό που εκ πρώτης όψεως φάνταζε ως ένα «τεχνικό» δικονομικό ζήτημα, αφορούσε στην πραγματικότητα την ίδια την αρχιτεκτονική της στρατηγικής εξυγίανσης των τραπεζών.

Η απάντηση στο ερώτημα εάν ένας servicer είχε τη δικονομική εξουσία να επισπεύδει πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης, όπως πλειστηριασμούς, καθόριζε την τύχη του Προγράμματος Παροχής Εγγυήσεων σε Τιτλοποιήσεις Πιστωτικών Ιδρυμάτων, γνωστού ως «Ηρακλής».

Το πρόγραμμα αυτό, κομβικής σημασίας για την απομάκρυνση ΜΕΔ ύψους δεκάδων δισεκατομμυρίων από τους ισολογισμούς των τραπεζών, στηριζόταν σε κρατικές εγγυήσεις που, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, έφταναν τα 18,7 δισεκατομμύρια ευρώ επί συνολικών τιτλοποιήσεων 47,9 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Μια ενδεχόμενη δικαστική κρίση που θα αφαιρούσε από τους servicers τη δυνατότητα να επιδιώκουν δικαστικά την είσπραξη των απαιτήσεων, θα οδηγούσε σε κατάρρευση των επιχειρηματικών σχεδίων (business plans) των τιτλοποιήσεων, ενεργοποιώντας τις κρατικές εγγυήσεις και επιβαρύνοντας άμεσα το δημόσιο χρέος. Συνεπώς, η νομική αβεβαιότητα δεν αποτελούσε απλώς ένα εμπόδιο στη δικαστηριακή πρακτική, αλλά έναν άμεσο και υπαρκτό συστημικό κίνδυνο για τη δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας.

Η παρούσα ανάλυση αποσκοπεί στη διεξοδική χαρτογράφηση της πορείας που οδήγησε στην επίλυση αυτού του κρίσιμου ζητήματος: από τη διχασμένη νομοθετική πραγματικότητα που γέννησε την αβεβαιότητα, στην καθοριστική παρέμβαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου και, τέλος, στη νομοθετική κωδικοποίηση που διαμόρφωσε το σύγχρονο ρυθμιστικό τοπίο. Στόχος είναι η παροχή μιας πλήρους και εμπεριστατωμένης εικόνας, ικανής να φωτίσει όλες τις πτυχές ενός θέματος που, αν και «τεχνικό» στη μορφή, υπήρξε βαθύτατα ουσιαστικό και καθοριστικό για την πορεία της ελληνικής οικονομίας.

Μέρος Ι: Η Διχασμένη Νομοθετική Πραγματικότητα – Η Γένεση μιας Συστημικής Αβεβαιότητας

Κεφάλαιο 1: Ο Νόμος 3156/2003 – Τιτλοποίηση για την Ανάπτυξη, όχι για την Κρίση

Ο Νόμος 3156/2003, με τίτλο «Ομολογιακά δάνεια, τιτλοποίηση απαιτήσεων και απαιτήσεις από ακίνητα», εισήγαγε στην ελληνική έννομη τάξη τον θεσμό της τιτλοποίησης απαιτήσεων.

Η φιλοσοφία και ο σκοπός του νομοθέτη του 2003 ήταν σαφώς οριοθετημένοι και απολύτως αποσυνδεδεμένοι από τη μετέπειτα κρίση των «κόκκινων» δανείων. Κύριος στόχος ήταν η παροχή ενός σύγχρονου χρηματοδοτικού εργαλείου σε φερέγγυες ελληνικές επιχειρήσεις, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να αντλήσουν ρευστότητα από την κεφαλαιαγορά μέσω της μεταβίβασης των εμπορικών τους απαιτήσεων.

Η διαδικασία της τιτλοποίησης, όπως περιγράφεται στο άρθρο 10 του νόμου, συνίσταται στην πώληση και μεταβίβαση επιχειρηματικών απαιτήσεων από τον «μεταβιβάζοντα» (έμπορος με εγκατάσταση στην Ελλάδα) σε ένα «αποκτών» νομικό πρόσωπο, μια ανώνυμη εταιρεία που ιδρύεται με αποκλειστικό σκοπό την απόκτηση αυτών των απαιτήσεων (Εταιρεία Ειδικού Σκοπού – Special Purpose Vehicle/SPV).

Η Εταιρεία Ειδικού Σκοπού, με τη σειρά της, χρηματοδοτεί την αγορά των απαιτήσεων εκδίδοντας ομολογίες, οι οποίες διατίθενται μέσω ιδιωτικής τοποθέτησης σε περιορισμένο κύκλο επενδυτών. Η πώληση διέπεται από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα για την πώληση (513 επ. ΑΚ) και η μεταβίβαση από τις διατάξεις για την εκχώρηση (455 επ. ΑΚ), εφόσον δεν αντίκεινται στις ειδικότερες ρυθμίσεις του νόμου.

Το κρίσιμο σημείο, που αποτέλεσε την πηγή της μετέπειτα νομικής αβεβαιότητας, εντοπίζεται στην παράγραφο 14 του άρθρου 10. Η διάταξη αυτή προβλέπει ότι «η διαχείριση των μεταβιβαζόμενων απαιτήσεων μπορεί να ανατίθεται με έγγραφη σύμβαση […] σε πιστωτικό ή χρηματοδοτικό ίδρυμα».

Ο νόμος, δηλαδή, προέβλεπε μεν τη δυνατότητα συμβατικής ανάθεσης της διαχείρισης των απαιτήσεων σε έναν τρίτο φορέα (τον διαχειριστή/servicer), ο οποίος θα ενεργούσε ως αντιπρόσωπος και για λογαριασμό της Εταιρείας Ειδικού Σκοπού. Ωστόσο, ο νόμος παρέμενε σιωπηλός ως προς ένα κρίσιμο δικονομικό ζήτημα: δεν απένειμε ρητά στον διαχειριστή αυτόν την ιδιότητα του «μη δικαιούχου διαδίκου». Με άλλα λόγια, δεν του παρείχε ρητά τη δικονομική εξουσία να παρίσταται στο δικαστήριο στο δικό του όνομα για να επιδιώξει την είσπραξη μιας απαίτησης που δεν του ανήκε.

Αυτή η σιωπή του νομοθέτη του 2003 ήταν εύλογη στο πλαίσιο του αρχικού σκοπού του νόμου, ο οποίος δεν αφορούσε τη μαζική δικαστική επιδίωξη μη εξυπηρετούμενων δανείων, αλλά τη χρηματοοικονομική διαχείριση ενήμερων, ως επί το πλείστον, εμπορικών απαιτήσεων. Αυτό ακριβώς το «ακούσιο νομοθετικό κενό» αποτέλεσε το εύφορο έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε η μετέπειτα νομολογιακή διχογνωμία.

Κεφάλαιο 2: Ο Νόμος 4354/2015 – Η Εξειδικευμένη Απάντηση στα “Κόκκινα” Δάνεια

Σε πλήρη αντίθεση με τον αναπτυξιακό χαρακτήρα του Ν. 3156/2003, ο Νόμος 4354/2015 θεσπίστηκε ως μια στοχευμένη και εξειδικευμένη νομοθετική απάντηση στο πιεστικό πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων που μάστιζε το ελληνικό τραπεζικό σύστημα.2 Ο νόμος αυτός δημιούργησε ένα ολοκληρωμένο ρυθμιστικό πλαίσιο για την πώληση και διαχείριση απαιτήσεων από δάνεια και πιστώσεις, εισάγοντας δύο νέες κατηγορίες νομικών προσώπων: τις «Εταιρείες Απόκτησης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις» (ΕΑΑΔΠ), δηλαδή τα funds που αγοράζουν τα δάνεια, και τις «Εταιρείες Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις» (ΕΔΑΔΠ), δηλαδή τους servicers.

Κρίσιμης σημασίας είναι ότι ο Ν. 4354/2015 έθεσε τις ΕΔΑΔΠ υπό την αδειοδότηση και την εποπτεία της Τράπεζας της Ελλάδος, καθιερώνοντας ένα αυστηρό πλαίσιο λειτουργίας για την προστασία των δανειοληπτών. Η πώληση των απαιτήσεων, σύμφωνα με το άρθρο 3, μπορούσε να γίνει μόνο προς αδειοδοτημένη ΕΑΑΔΠ και ήταν ισχυρή μόνο εφόσον είχε συναφθεί συμφωνία ανάθεσης της διαχείρισης σε αδειοδοτημένη ΕΔΑΔΠ.

Η πλέον καθοριστική διάταξη, ωστόσο, η οποία διαφοροποιεί πλήρως τον Ν. 4354/2015 από τον προγενέστερο νόμο, είναι αυτή του άρθρου 2, παράγραφος 4. Η διάταξη αυτή προβλέπει ρητά και κατηγορηματικά ότι: «Οι Εταιρείες Διαχείρισης νομιμοποιούνται, ως μη δικαιούχοι διάδικοι, να ασκούν κάθε ένδικο βοήθημα και να προβαίνουν σε κάθε άλλη δικαστική ενέργεια για την είσπραξη των υπό διαχείριση απαιτήσεων, καθώς και να κινούν, παρίστανται ή συμμετέχουν σε προπτωχευτικές διαδικασίες εξυγίανσης, πτωχευτικές διαδικασίες, διαδικασίες αναγκαστικής διαχείρισης ή ειδικής εκκαθάρισης…».

Με τη διάταξη αυτή, ο νομοθέτης του 2015 κάλυψε το κενό του Ν. 3156/2003, παρέχοντας ρητά στις ΕΔΑΔΠ την «κατ’ εξαίρεση νομιμοποίηση» που τους ήταν απαραίτητη για να επιτελέσουν τον σκοπό τους.

Η ρύθμιση αυτή εξυπηρετούσε έναν διττό σκοπό: αφενός, διευκόλυνε τις εταιρείες απόκτησης (funds), οι οποίες κατά κανόνα εδρεύουν στο εξωτερικό, απαλλάσσοντάς τες από το δικονομικό βάρος της δικαστικής επιδίωξης χιλιάδων απαιτήσεων στην Ελλάδα.12 Αφετέρου, διασφάλιζε ότι οι δανειολήπτες θα είχαν ως αντίδικο στα ελληνικά δικαστήρια μια εταιρεία με έδρα στην Ελλάδα, αδειοδοτημένη και εποπτευόμενη από την Τράπεζα της Ελλάδος, και όχι ένα αλλοδαπό fund με ασαφές νομικό καθεστώς.

Η ρητή αυτή πρόβλεψη, σε συνδυασμό με τις αυστηρότερες υποχρεώσεις προστασίας του καταναλωτή που εισήγαγε ο νόμος, καθιστούσε το πλαίσιο του 2015 θεωρητικά ασφαλέστερο και πληρέστερο για τη διαχείριση των ΜΕΔ.

*Η συνέχεια σε επόμενα άρθρα που θα δημοσιευθούν στο D.

Works cited

1. Συχνές ερωτήσεις-απαντήσεις Πρόγραμμα «Ηρακλής» – Taxheaven, accessed August 8, 2025, https://www.taxheaven.gr/circulars/35870/syxnes-erwthseis-apanthseis
2. Servicers, funds και Άρειος Πάγος: μύθοι και αλήθειες – e-forologia …, accessed August 8, 2025, https://www.e-forologia.gr/cms/viewContents.aspx?id=228947
3. Servicers, funds και Άρειος Πάγος: Mύθοι και αλήθειες – HANIA.news, accessed August 8, 2025, https://hania.news/2023/04/26/servicers-funds-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%AC%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CF%80%CE%AC%CE%B3%CE%BF%CF%82-m%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CE%BB%CE%AE%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%B5%CF%82/
4. Άρειος Πάγος: Οι servicers δεν νομιμοποιούνται να κάνουν πλειστηριασμούς – newmoney, accessed August 8, 2025, https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/oikonomia/arios-pagos-ke-eurostat-apiloun-me-ektrochiasmo-to-dimosio-chreos/
5. Άρειος Πάγος: Κρίσιμη απόφαση για τον εκτοκισμό δανείων του νόμου Κατσέλη –Ποιες οι επιπτώσεις σε περίπτωση αλλαγής | Economistas.gr, accessed August 8, 2025, https://www.economistas.gr/oikonomia/69356_areios-pagos-krisimi-apofasi-gia-ton-ektokismo-daneion-toy-nomoy-katseli-poies-oi
6. Πλειστηριασμοί: Τα νέα δεδομένα για οφειλέτες και πιστωτές μετά το «όχι» της κυβέρνησης σε νομοθετική παρέμβαση | Ειδήσεις για την Οικονομία | newmoney, accessed August 8, 2025, https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/oikonomia/plistiriasmi-ta-nea-dedomena-gia-ofiletes-ke-pistotes-meta-to-ochi-tis-kivernisis-se-nomothetiki-paremvasi/
7. ΑΠΟΦΑΣΗ 823/2022 (ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ – Α2) – ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ, accessed August 8, 2025, https://www.areiospagos.gr/nomologia/apofaseis_DISPLAY.asp?cd=50Y1N4WD70YEYHP0VXXOWUC6GCN522&apof=823_2022&info=%D0%CF%CB%C9%D4%C9%CA%C5%D3%20-%20%20%C12
8. Άρειος Πάγος 1/2023 Άρειος Πάγος 1/2023 – Taxheaven, accessed August 8, 2025, https://www.taxheaven.gr/circulars/42575/areios-pagos-1-2023?nomobile=1
9. Πλειστηριασμοί 2023 – Άρειος Πάγος – Κωνσταντίνος Τζίκας – Δικηγόρος, accessed August 8, 2025, https://tzikas-lawfirm.gr/2023/02/%CF%80%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%AF-2023/
10. Ελληνική Δικαιοσύνη, 3 (2022) – Sakkoulas-Online.gr, accessed August 8, 2025, https://www.sakkoulas-online.gr/reader/aafdbbd4da602b793ec4/
11. ΜΠρΚορίνθου 214/2022 – ισοκρατης, accessed August 8, 2025, https://www.dsanet.gr/Epikairothta/Nomologia/mprkor%20214_2022.htm
12. Κατεβάστε το αρχείο pdf, accessed August 8, 2025, https://www.nomotelia.gr/photos/File/WWW.39.24.htm
13. ΜΠρ(Ασφ.Μ.) Αθ 2722/2025 – ισοκρατης, accessed August 8, 2025, https://www.dsanet.gr/Epikairothta/Nomologia/%CE%9C%CE%A0%CF%81(%CE%91%CF%83%CF%86.%CE%9C.)%CE%91%CE%B8%202722.2025.htm
14. Εταιρείες-Διαχείρισης-Απαιτήσεων-από-Δάνεια-και-Πιστώσεις-(ΕΔΑΔΠ), accessed August 8, 2025, https://www.bankofgreece.gr/statistika/nomismatikh-kai-trapezikh-statistiki/etaireies-diaxeirishs-apaithsewn-apo-daneia-kai-pistwseis-(edadp)
15. Ο Άρειος Πάγος νομιμοποιεί τους πλειστηριασμούς των funds! Νομοθετική λύση για την προστασία της πρώτης κατοικίας τώρα! | Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθήνας, accessed August 8, 2025, https://epda.gr/2023/02/13/o-areios-pagos-nomimopoiei-toys-pleistiriasmoys-ton-funds-nomothetiki-lysi-gia-tin-prostasia-tis-protis-katoikias-tora/