Από τον Στέφανο Ζαμπακίκα, Νομική ΕΚΠΑ
Όταν αποκαλύπτεται μέσω των ΜΜΕ ένα ειδεχθές και αποτρόπαιο γεγονός προκαλείται στον κόσμο οργή και έντονη συναισθηματική φόρτιση, που είναι απολύτως λογικό. Ωστόσο, υπάρχουν και άνθρωποι που ανατρέχουν πίσω στον χρόνο και θυμούνται την <<εσχάτη των ποινών>>, δηλαδή την θανατική ποινή, πιστεύοντας πως είναι η κατάλληλη τιμωρία γι’ αυτόν που τέλεσε το έγκλημα. Αυτό είναι ανησυχητικό για κάποιους, αλλά για κάποιους άλλους ελπιδοφόρο προσβλέποντας σε επανένταξη της ποινής αυτής στον ποινικό μας κώδικα. Ας δούμε όμως πρώτα τι είναι η θανατική ποινή και την ιστορική της εξέλιξη μέχρι και σήμερα.
Η ποινή του θανάτου είναι η αυστηρότερη ποινή που μπορεί να επιβληθεί για ένα έγκλημα γι’ αυτό και αποκαλείται ως <<εσχάτη των ποινών>>. Ο τρόπος με τον οποίο επιβάλλεται διαφέρει ανάμεσα στα κράτη που προβλέπουν τέτοια ποινή. Οι κυριότεροι που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι η θανατηφόρα ένεση, ηλεκτρική καρέκλα, λιθοβολισμός, πυροβολισμός και απαγχονισμός.
Πρωτοεμφανίστηκε στην ανθρωπότητα αιώνες πριν και συγκεκριμένα το 1754 π.Χ. επί κυριαρχίας του Βασιλιά της Βαβυλώνας Χαμουραμπί, ενώ στην Αθήνα καθιερώθηκε από τον Δράκοντα το 621 π.Χ. με τα λεγόμενα <<Δρακόντια μέτρα>>. Εκείνη την εποχή, οι συνηθέστεροι τρόποι θανάτωσης ήταν η σφαγή και ο αποκεφαλισμός. Άλλοι τρόποι εκτέλεσης ήταν και το κώνειο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του Σωκράτη ο οποίος θανατώθηκε κατηγορούμενος για ασέβεια προς τους νεκρούς και για διαφθορά των νέων. Στην Ευρώπη ο τρόπος με τον οποίο ένας εγκληματίας θανατώνονταν διέφερε ανάλογα με την κοινωνική του θέση και από το έγκλημα που διέπραξε. Για παράδειγμα, ο απαγχονισμός προβλεπόταν για τους ληστές καθώς θεωρούνταν εξευτελιστικός, σε αντίθεση με τον αποκεφαλισμό που προβλεπόταν για τους αριστοκράτες.
Η ερώτηση που μας απασχολεί όμως είναι το τι ισχύει και τι ίσχυε στη χώρα μας για αυτή την ποινή ; Η πρώτη εκτέλεση θανατοποινίτη στην Ελλάδα έλαβε χώρα το 1830, με κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια, με τη μέθοδο του τυφεκισμού και αφορούσε τον Γεώργιο Λεμονή ο οποίος κατηγορήθηκε για τον φόνο τριών ανθρώπων. Ο τυφεκισμός τότε στη χώρα μας ήταν ο μόνος τρόπος εκτέλεσης ενός θανατοποινίτη. Από την εποχή εκείνη πραγματοποιήθηκαν πολλές εκτελέσεις για βαριά εγκλήματα με την τελευταία να τελείται στις 25 Αυγούστου 1972 στο Ηράκλειο και αφορούσε τον Βασίλη Λυμπέρη ο οποίος κρίθηκε ένοχος για τη δολοφονία της συζύγου του, της μητέρας της αλλά και των δύο τους παιδιών. Έκτοτε καμία θανατική ποινή δεν εκτελέστηκε μέχρι την κατάργησή της το 1993 επί πρωθυπουργίας του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Νόμο 2172/1993, η οποία κατάργηση κατοχυρώθηκε συνταγματικά με την Συνταγματική αναθεώρηση του 2001.
Η ποινή του θανάτου είναι άμεσα συνυφασμένη με το δικαίωμα στη ζωή και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Δικαίωμα είναι μια εξουσία, μια αξίωση που χορηγεί η Πολιτεία στα άτομα. Είναι ένα είδος δηλαδή, άμυνας έναντι οποιασδήποτε εξουσίας και οποιουδήποτε ατόμου. Τα δικαιώματα διακρίνονται σε: αμυντικά, κοινωνικά και πολιτικά. Τα αμυντικά δικαιώματα συνίστανται στην υποχρέωση του Κράτους να μην τα περιορίζει και κυρίως να μην τα προσβάλει, τα κοινωνικά στην υποχρέωση της Πολιτείας να προβεί σε μια θετική ενέργεια προστασίας αυτών και τα πολιτικά στην συμμετοχή του πολίτη στην πολιτική ζωή της χώρας. Κύριος αποδέκτης των δικαιωμάτων είναι το Κράτος καθώς και οι τρείς του εξουσίες (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) αφού δεσμεύονται από την ύπαρξή αυτών. Στα αμυντικά δικαιώματα εντάσσεται και το δικαίωμα στη ζωή το οποίο αποτελεί τη βάση όλων των υπόλοιπων θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Το δικαίωμα προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ανήκει σε όλους ανεξαιρέτως και αποτελεί νομικά συστατικό στοιχείο του δημοκρατικού πολιτεύματος, συνταγματικά κατοχυρωμένο στο άρθρο 2 παρ. 1 του Ελληνικού Συντάγματος. Σύμφωνα με το γράμμα της διατάξεως, η προστασία της ανθρώπινης αξίας αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας. Η προστασία αυτή συνίσταται στην αποφυγή της θανάτωσης αλλά και στην αποφυγή βασανιστηρίων που εξευτελίζουν τον άνθρωπο, καθώς χρησιμοποιείται ως μέσο για την επίδειξη δύναμης από το Κράτος. Το γεγονός ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η προστασία της εντάσσεται, σύμφωνα με τον Νομοθέτη, στις βασικές διατάξεις σχετικά με την μορφή του πολιτεύματος αναδεικνύει τη σπουδαιότητα αυτού. Συγκεκριμένα, τονίζει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του Συντάγματος και την υποχρέωση λήψης μέτρων από την Πολιτεία για την προστασία της ανθρώπινης αξίας. Η προστασία της βέβαια δεν αποσκοπεί αποκλειστικά στην αποφυγή του θανάτου αλλά και στην απαγόρευση μεταχείρισης του ανθρώπου ως μέσου εργαλειοποίησης και επίτευξης ορισμένων σκοπών.
Ακόμη και σε επίπεδο ενωσιακού δικαίου κρίνεται ορθό η ανθρώπινη αξιοπρέπεια να προστατεύεται ανεπιφύλακτα. Αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΧΘΔΕΕ) όπου ορίζεται πως << η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει να είναι σεβαστή και να προστατεύεται>>. Αλλά και στο άρθρο 2 κατοχυρώνεται και η απαγόρευση καταδίκης κάποιου σε θανατική ποινή. Συγκεκριμένα, ορίζεται πως << κανείς δεν μπορεί να καταδικασθεί στην ποινή του θανάτου, ούτε να εκτελεσθεί >>. Εκτός όμως από τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) στο άρθρο 2 ορίζει πως <<το δικαίωμα εκάστου προσώπου στη ζωή πρέπει να προστατεύεται από τον νόμο>>. Αλλά και στο άρθρο 3 κατοχυρώνει την απαγόρευση οποιουδήποτε είδους βασανιστηρίου. Όχι μόνο στην Ελλάδα λοιπόν, αλλά και ευρύτερα στην Ευρώπη εξασφαλίζεται ο σεβασμός της αξίας της ζωής και η προστασία της. Δεν είναι λοιπόν δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τις αρνητικές επιπτώσεις και τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων που επέρχονται από την εφαρμογή αυτής της ποινής
Αποτελεί οξύμωρο ένα Κράτος από τη μια να καταδικάζει και να προσπαθεί να εξαλείψει τις ανθρωποκτονίες και από την άλλη να τις επικροτεί όταν επέρχονται μετά από απόφαση της δικαστικής εξουσίας. Αξίζει επίσης να αναρωτηθεί κανείς πως αν μια Πολιτεία καταδικάζει σε θάνατο έναν άνθρωπο, ποια είναι η διαφορά της από έναν άλλο δολοφόνο ; Η μόνη διαφορά είναι πως η πράξη του δολοφόνου θεωρείται παράνομη, ενώ η δική της πράξη νόμιμη.
Μια ακόμη αρνητική σκέψη σχετικά με την θανατική ποινή είναι η πιθανότητα δικαστικής πλάνης και τιμωρίας ενός αθώου. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις άλλωστε, που η δικαστική αρχή έχει πλανηθεί ως προς την αλήθεια και ένας αθώος καταδικάστηκε σε μια βαριά ποινή. Επιπλέον, αφαιρείται κάθε είδους ευκαιρία επανένταξης του δράστη ομαλά στην Κοινωνία. Ας μην ξεχνάμε, πως μια δεύτερη ευκαιρία αποτελεί συστατικό στοιχείο της Δημοκρατίας και ο κάθε άνθρωπος αξίζει μια ακόμα ευκαιρία.
Συνεπώς, μια σύγχρονη και φιλελεύθερη Πολιτεία πρέπει να έχει συστατικό της στοιχείο την προστασία της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιεί τον άνθρωπο ως μέσο για την επίδειξη δύναμης και ισχύος. Καμία ανθρώπινη ζωή δεν αξίζει λιγότερο από μια άλλη και κανένας δεν επιτρέπεται να την προσβάλλει ακόμη και η ίδια η Πολιτεία. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα πως αξίζει περισσότερο ο σωφρονισμός και η δυνατότητα επανόρθωσης του ατόμου παρά η θανάτωσή του.
