Οι προκλήσεις, οι δυνατότητες, αλλά και τα διλήμματα γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση απασχόλησαν τη συζήτηση μεταξύ του Καθηγητή του ΜΙΤ, Κωνσταντίνου Δασκαλάκη και του πρώην Αντιπροέδρου της κυβέρνησης, Ευάγγελου Βενιζέλου, στο πλαίσιο του Συνεδρίου του Κύκλου Ιδεών, «Η Ελλάδα Μετά V: Από την κρίση στην κανονικότητα ή η κρίση ως κανονικότητα;».
Συζητώντας για την «Ελλάδα και τα νέα μεγάλα διακυβεύματα» με μια φιλοσοφική, αλλά και πραγματιστική διάθεση, οι κ. Δασκαλάκης και Βενιζέλος επιχείρησαν να αποτυπώσουν παραπληρωματικά τις διαστάσεις και τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης σε διάφορες πτυχές της σύγχρονης καθημερινότητας.
Εξετάζοντας, παράλληλα, την «ανθρωπολογική πρόκληση» της νέας, αυτής τεχνολογίας, επιχειρήθηκε να διερευνηθούν τόσο τα όρια της εφαρμογής της στο σύγχρονο νομικό, πολιτικό και αξιακό πλαίσιο, όσο και οι πρώτοι προβληματισμοί από την νωπή «συνάντησή» της με την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Αποτυπώνοντας τον μηχανισμό λειτουργίας της τεχνητής νοημοσύνης, αυτή «έχει μία πολύ ευρεία στόχευση, είναι το πώς να φτιάξουμε νοήμονες μηχανές –ό,τι μπορεί αυτό να σημαίνει» εξήγησε ο κ. Δασκαλάκης, περιγράφοντας ακόμη πως « μηχανική μάθηση είναι ένα κομμάτι της τεχνητής νοημοσύνης και είναι αυτό το κομμάτι το οποίο έχει να κάνει με την επεξεργασία δεδομένων, με το σκοπό, πρώτα από όλα, να κάνουμε προβλέψεις για το τι μέλλει γενέσθαι, τι θα δούμε στο μέλλον, αλλά, επίσης –και ίσως πιο σημαντικό– για το πώς οι πράξεις οι δικές μας, οι πράξεις της μηχανής, θα επηρεάσουν τον κόσμο στον οποίο θα βρεθούμε μετά τη λήψη αυτών των αποφάσεων και πράξεων».
«Έμπνευση ο εγκέφαλος»
«Έχουμε μία υπερυπολογιστική, ας το πούμε έτσι, δυνατότητα και έτσι, από τη φάση της πληροφορικής και των υπολογιστών, πηγαίνουμε σε κάτι άλλο, το οποίο, επίσης εάν καταλαβαίνω καλά, δεν είναι αναγκαστικά ανθρωπόμορφο» σχολίασε από πλευράς του ο κ. Βενιζέλος, με τον κ. Δασκαλάκη να προσθέτει πως «ο ανθρώπινος εγκέφαλος, προφανώς, είναι μία έμπνευση, ο τρόπος που εμείς αντιλαμβανόμαστε και δίνουμε εξηγήσεις για τον κόσμο γύρω μας είναι μία έμπνευση για τους αλγορίθμους τους οποίους θέλουμε να εμφυσήσουμε σε τεχνητά όντα».
Σύμφωνα μάλιστα με τον Καθηγητή του ΜΙΤ, «δεν γνωρίζουμε και καλά το πώς δουλεύει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Αυτό είναι ένα τεράστιο μυστήριο το οποίο δεν έχουμε ακόμα λύσει και, επομένως, ενόσω αυτό ακόμα δεν έχει λυθεί, πρέπει να βρούμε άλλους επιστημονικούς δρόμους να προσεγγίσουμε το πώς εμφυσούμε νοημοσύνη σε υπολογιστές, που δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα αυτή του ανθρώπου».
«Οι υπολογιστές έχουν τεράστια ικανότητα να κάνουν σωστά τεράστιους υπολογισμούς, που ο άνθρωπος δεν μπορεί να τους κάνει τόσο γρήγορα. Από την άλλη, μπορεί κανείς να πει ότι δεν είναι τόσο δημιουργικές όσο ο ανθρώπινος εγκέφαλος οι μηχανές» παρατήρησε ο κ. Δασκαλάκης, αποκρυσταλλώνοντας τις λειτουργίες της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία, ωστόσο, δεν διαθέτει ακόμη το αξιακό πλαίσιο της πλήρους εφαρμογής της.
Υπό αυτό το πρίσμα, «θα μπορούσε να αποκτήσει και στοιχεία συναισθηματικής νοημοσύνης και ηθικής αξιολόγησης η μηχανή;» διερωτήθηκε ο κ. Βενιζέλος, με τον Καθηγητή του ΜΙΤ να απαντά θετικά, αν και «το δύσκολο επιστημονικά θέμα εδώ, όμως, είναι ότι δεν υπάρχει μαθηματικός ορισμός του τι είναι ηθική απόφαση ή του τι εστί συναισθηματική νοημοσύνη. Και, επειδή λείπει αυτός ο μαθηματικός ορισμός, πρέπει να το προσεγγίσουμε σε αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο» συμπλήρωσε ο ίδιος.
Επικαλούμενος την νομική εμπειρία του από το πεδίο του Συνταγματικού Δικαίου, αλλά και περιστατικά από την νομική καθημερινότητα, ο κ. Βενιζέλος κατέθεσε τον προβληματισμό της απόδοσης ποινικών και άλλων ευθυνών σε περιπτώσεις αυτόματων συστημάτων, όπως για παράδειγμα τα αυτόνομα οχήματα στα Τρίκαλα, αλλά και την είσοδο της τεχνητής νοημοσύνης στη λήψη αποφάσεων και πολύ περισσότερο στην οργάνωση και απονομή της Δικαιοσύνης.
Προσωρινή κράτηση
«Υπάρχουν πολιτείες στις Ηνωμένες Πολιτείες, που χρησιμοποιούν μέσα τεχνητής νοημοσύνης και αλγόριθμους, για παράδειγμα, ως προς την προσωρινή κράτηση στις ποινικές υποθέσεις, εάν ο κατηγορούμενος πρέπει να κρατηθεί προσωρινά ή να αφεθεί με μία εγγύηση έως τη διεξαγωγή της δίκης» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Βενιζέλος, εισάγοντας την παράμετρο της πιθανής μεταφοράς των στερεότυπων και μιας δομημένης κοινωνικής εμπειρίας -ακούσια ή εκούσια- στις μηχανές.
Στην κατεύθυνση αυτή, ο ίδιος έθεσε τον εξής προβληματισμό: «όταν φθάνεις στη δικαιοδοτική κρίση, που είναι μία κρίση ανθρώπινη, νομική και ηθική ταυτόχρονα, τότε μπορεί ο αλγόριθμος να πει ότι αυτός που είναι λευκός, ψηλός, όμορφος θα πάει σπίτι του και ο άλλος που είναι μαύρος ή ισπανόφωνος και, ως εκ τούτου, ανήκει σε μειονότητες εναντίον των οποίων υπάρχουν διακρίσεις, θα πάει να προφυλακιστεί;»
«Ναι, υπάρχει ένα τεράστιο ζήτημα εδώ με το παράδειγμα που λέτε, και άλλα, και αυτό το ζήτημα, βασικά, φέρνει στο προσκήνιο την εξής πραγματικότητα, ότι ένας αλγόριθμος αποτυπώνει αυτό που βλέπει στα δεδομένα του» αντέτεινε ο κ. Δασκαλάκης και συνέχισε, λέγοντας πως «εάν τα δεδομένα αυτά έχουν συλλεχθεί σε μία κοινωνία η οποία έχει κάποια στερεότυπα και διακρίνει εναντίον κάποιων ομάδων, ο αλγόριθμος θα αναπαράγει αυτά τα πράγματα, διότι ο αλγόριθμος, όπως λέγαμε πριν, δεν έχει κάποια δίκη του ηθική».
Αλγόριθμοι και στην Ελλάδα
Στο ίδιο πλαίσιο, ο κ. Βενιζέλος υποστήριξε ότι «έγινε εκτεταμένη χρήση αλγορίθμων τώρα στην Ελλάδα προκειμένου να επιλέγεται το δείγμα των επιβατών πτήσεων που θα περάσει από έλεγχο με rapid test ή με μοριακό test, για να εισέλθει στη χώρα λόγω της πανδημίας, λόγω του COVID-19». «Αυτός ο αλγόριθμος επιλέγει κάποιους, αφήνει κάποιους άλλους να περνούν. Θέτει προβλήματα από την άποψη αυτή» σημείωσε ο ίδιος και πρότεινε πως «θα μπορούσαμε να δεχθούμε στο νομικό μας σύστημα και στο δικαστικό σύστημα και στο διοικητικό σύστημα τη χρήση αλγορίθμων υπό μία θεμελιώδη προϋπόθεση, να μπορείς να αποτυπώσεις τον αλγόριθμο ως νομικό κανόνα. Δηλαδή, να μπορείς να αποτυπώσεις τον αλγόριθμο όχι μαθηματικά ή σε γλώσσα προγραμματισμού, αλλά στη φυσική γλώσσα και με νομική ορολογία, γιατί έτσι ξέρεις ποιος είναι ο κανόνας που εφαρμόζεται».
«Μαύρα κουτιά» οι αλγόριθμοι
Εκτός από τα ζητήματα ερμηνευτικότητας, ο κ. Δασκαλάκης περιέγραψε ακόμη πως «αυτό που έχει προκύψει είναι ότι οι αλγόριθμοι έχουν γίνει πάρα πολύ πολύπλοκοι, τόσο πολύπλοκοι που βασικά είναι μαύρα κουτιά. Όταν ένα μαύρο κουτί σου δίνει μία σύσταση για το εάν κάποιος θα προφυλακιστεί ή όχι, πρέπει να γνωρίζεις, όπως λέτε και εσείς, πολύ καλά επάνω σε ποια χαρακτηριστικά βάσισε αυτή τη σύσταση του. Εάν αυτοί οι λόγοι επάνω στους οποίους βασίζεται δεν έχουν νομική βάση, είναι πολύ επικίνδυνη η χρήση του αλγορίθμου».
Μηχανοποιείται ο άνθρωπος;
Εκτός από την έλλειψη σαφούς ηθικού και κανονιστικού πλαισίου, «όλα αυτά, πώς επηρεάζουν τον ανθρώπινο νου, τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ανθρώπινη διάνοια; Μήπως αυξάνουν οι απαιτήσεις ή μειώνονται οι απαιτήσεις;» διερωτήθηκε ο κ. Βενιζέλος, αναζητώντας την ανθρωπολογική επίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης.
Από πλευράς του, «δεν χωρά αμφισβήτηση ότι η αλληλεπίδραση αλγορίθμων, όχι μόνο αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης, αλλά ευρύτερα αυτή η επέλαση των τεχνολογιών που χρησιμοποιούν αλγορίθμους στην κοινωνία μας, έχει αλλάξει τελείως και τη μορφή του ανθρώπου» απάντησε ο κ. Δασκαλάκης, υπογραμμίζοντας ακόμη πως «την τελευταία εικοσαετία –για να μην αρχίσουμε από πολύ παλιά– έχουμε δει μία τεράστια αλλαγή στον τρόπο που προσεγγίζουμε τη γνώση, την κοινωνικοποίηση μας, την αλληλεπίδραση μας με άλλους ανθρώπους, τη Δημοκρατία. Οι αλγόριθμοι την τελευταία εικοσαετία έχουν αλλάξει πάρα πολλές αγορές –αγορές εννοώ με την ευρύτερη έννοια του όρου»
«Άρα, αλλάζει τις συνήθειες» συμπέρανε ο κ. Βενιζέλος, ενώ διατύπωσε την απορία του σχετικά με το εάν «αλλάζει και το γονιδίωμα, δηλαδή μήπως με έναν τρόπο έμμεσο φθάνουμε σε έναν άλλο τύπο ανθρώπου, ο οποίος πρέπει να συνομιλεί με αυτό το περιβάλλον, το οποίο είναι τεχνικό, τεχνητό, μηχανικό και ούτω καθεξής. Δηλαδή, μήπως πηγαίνουμε σε ένα σύνθετο ον ανθρωπομηχανής, σε μία άλλη ανθρώπινη κατάσταση, που θα έλεγε και η Hannah Arendt».
«Ναι, νομίζω ότι αυτή η ραγδαία πρόοδος που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια έχει δείξει πιο καταφανώς το πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος προσαρμόζεται και πώς ο άνθρωπος είναι συμπληρωματικός με την τεχνολογία την οποία έχει στη διάθεση του. Θεωρώ ότι και άλλες τεχνολογικές επαναστάσεις έχουν αλλάξει τη μορφή του ανθρώπου, αλλά εδώ έχουμε σε μία περίοδο πολύ μικρή μία τεράστια αλλαγή στον τρόπο ζωής μας», κατέληξε ο κ. Δασκαλάκης.
