Γράφει ο κ. Χαράλαμπος Τσιλιώτης*
Μερικές σκέψεις για ενδεχόμενη νομοθετική καθιέρωση του γάμου των ομοφύλων ζευγαριών κυρίως από νομικής πλευράς και όσο το δυνατόν σφαιρικά και απροκατάληπτα με όσα γνωρίζουμε, έχουμε διδαχθεί και διδάσκουμε και έχουν νομολογηθεί από διεθνή και αλλοδαπά συνταγματικά δικαστήρια:
1. Η απόφαση των ομοφυλοφίλων να τελέσουν γάμο δεν αποτελεί θεμελιώδες ατομικό (υποκειμενικό) δικαίωμα συνταγματικά κατοχωρωμένο ή προκύπτον από την ΕΣΔΑ.
2. Το Σύνταγμα αναφέρεται στην προστασία του γάμου στο άρθρο 21 παρ. 1 ως δικαιικό θεσμό και κοινωνικό δικαίωμα, εννοεί τον γάμο μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου.
Αυτός ο γάμος χαίρει συνταγματικής προστασίας και η απόφαση για την τέλεσή του ως θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα προκύπτει από το δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική ζωή του άρθρου 5 παρ. 1 Σ.
3. Ιδιαίτερα ως προς την ΕΣΔΑ το ΕΔΔΑ έχει νομολογήσει ότι ένα τέτοιο δικαίωμα δεν προκύπτει ούτε από το άρθρο 12 (δικαίωμα στον γάμο) ούτε από το άρθρο 8 παρ. 1 (δικαίωμα στον ιδιωτικό βίο) ΕΣΔΑ. Το αφήνει όμως στην διακριτική ευχέρεια των συμβαλλομένων στην ΕΣΔΑ κρατών να το καθιερώσουν όπως έχει γίνει σε αρκετά από αυτά.
4. Αντίστοιχα και το Σύνταγμα δεν απαγορεύει στον κοινό νομοθέτη την νομοθετική καθιέρωση ενός τέτοιου γάμου και την αντίστοιχη καθιέρωση ενός δημοσίου υποκειμενικού δικαιώματος για τα άτομα που θέλουν να τον τελέσουν.
Η ρήτρα των χρηστών ηθών που περιέχει η διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 Συν δεν μπορεί κατά την γνώμη μου πλέον να καθίσταται εμπόδιο στην νομοθετική καθιέρωσή του αν και το θέμα ερίζεται στην κοινωνία.
Μέχρι όμως την νομοθετική καθιέρωσή του δεν ισχύει ως δικαίωμα για να μπορούν ομοφυλόφιλοι να το επικαλούνται.
5. Υποχρέωση καθιέρωσης γάμου ομοφύλων δεν προκύπτει ούτε από την γενική αρχή της ισότητας του άρθρου 4 παρ. 1 Σ (γιατί και περί αυτού γίνεται αβάσιμα και αποπροσανατολιστικά λόγος) η οποία προστατεύει την ίση αντιμετώπιση ουσιωδώς ομοίων. Γάμος ετεροφύλων και γάμος ομοφύλων δεν είναι ουσιωδώς όμοιες καταστάσεις. Αντίθετη ερμηνεία θα καθιστούσε εξαρχής την μη καθιέρωση του γάμου των ομοφύλων αντισυνταγματική, κάτι που ούτε από τους πιο προοδευτικούς συνταγματολόγους όπως ο Αριστόβουλος Μάνεσης δεν είχε υποστηριχθεί.
6. Δεδομένου ότι η καθιέρωση του γάμου των ομοφύλων δεν αποτελεί θεμελιώδες συνταγματικό ή από την ΕΣΔΑ προστατευόμενο δικαίωμα, χωρίς όπως προαναφέρθηκε να απαγορεύεται συνταγματικά ή από την ΕΣΔΑ η νομοθετική καθιέρωσή του, δεν μπορεί να γίνει λόγος για μη συνταγματικά επιτρεπτή δημοψηφισματικού ή ακόμα και δημοσκοπικού χαρακτήρα εκτίμηση. Το θέμα μπορεί να καταστεί τυπικά αντικείμενο νομοθετικού δημοψηφίσματος σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ. 2 υποπαρ. 2 Σ, δικαιοπολιτικά όμως δεν θεωρώ σκόπιμη την διεξαγωγή του.
7. Τυχόν νομοθετική καθιέρωση του γάμου των ομοφυλοφίλων δεν μπορεί να έχει θρησκευτικό χαρακτήρα, παρά μόνο αστικό, εφόσον οι γνωστές θρησκείες δεν τον αποδέχονται και αντιβαίνει στις δογματικές-θεολογικές θεωρήσεις τους. Από την άλλη δεν χρειάζεται η συναίνεσή τους ούτε της επικρατούσας Ανατολικής του Χριστού Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι απόψεις της όμως μπορούν να συνεκτιμηθούν για την σκοπιμότητα της καθιέρωσής του.
8. Και κάτι τελευταίο: Δεν νομοθετεί ο Πρωθυπουργός ούτε η Κυβέρνηση αλλά η Βουλή. Η Κυβέρνηση έχει την νομοθετική πρωτοβουλία αλλά την τελική νομοθέτηση κάνει η Βουλή. Οι δηλώσεις κυβερνητικών παραγόντων περί νομοθέτησης από τον Πρωθυπουργό καταδεικνύουν την πολιτική πραγματικότητα συγχύσεως της νομοθετικής με την εκτελεστική εξουσία και ιδίως τον Πρωθυπουργό όπως έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και έχει ενισχυθεί ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια στον αστερισμό του επιτελικού κράτους.
* Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Διευθυντής Ινστιτούτου Διαφάνειας και Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου, Μέλος Επιτροπής Συνταγματικών Δικαιωμάτων ΔΣΑ
