Παναγιώτης Γαλάνης, Δικηγόρος, ΔΝ, Μεταδιδακτορικός ερευνητής Δικαίου Περιβάλλοντος Νομικής ΕΚΠΑ
Η μονογραφία «Ευρωπαϊκό Δίκαιο Περιβάλλοντος» του Παναγιώτη Γαλάνη, που εκδόθηκε το 2023 συνιστά μία ολιστική παρουσίαση και εμβάθυνση στα διαχρονικά, αλλά και σύγχρονα θέματα του Ευρωπαϊκού Δικαίου Περιβάλλοντος, ενός κλάδου σύγχρονου, δυναμικού και νομολογιακού. Το βιβλίο προλογίζεται από την ομότιμη καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ κ. Γλυκερία Σιούτη και την καθηγήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ κ. Θεοδώρα Αντωνίου.
Πρόκειται για την πρώτη φορά που επιχειρείται στην ελληνική βιβλιογραφία η επισκόπηση και ανάδειξη τόσο των ζητημάτων Γενικού Ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος (των κανόνων δηλαδή που ισχύουν για όλες τις περιβαλλοντικές υποθέσεις) και Ειδικού Ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος σε έναν τόμο, με θεωρητική και συνάμα πρακτική στόχευση.
Ασχολείται με όλες τις θεματικές του Ευρωπαϊκού Δικαίου Περιβάλλοντος: Από το γενικό μέρος του, όπου εξετάζονται ενδεικτικά οι πηγές, οι αρχές, η πολιτική περιβάλλοντος, η περιβαλλοντική εκτίμηση και αδειοδότηση, η περιβαλλοντική ευθύνη, η περιβαλλοντική πληροφόρηση, στο δίκαιο των κατ’ ιδίαν περιβαλλοντικών αγαθών (π.χ. ύδατα, ατμόσφαιρα, διαχείριση αποβλήτων, προστασία βιοποικιλότητας, πολιτιστική κληρονομιά, χωροταξία, δάση, κλιματική αλλαγή, χημικά, πράσινες δημόσιες συμβάσεις κλπ.).
Έτερο σημαντικό γνώρισμα του βιβλίου είναι πως φιλοδοξεί να αποτελέσει, ιδίως, ένα εγχειρίδιο αναφοράς για τον νέο νομικό, αλλά και πολιτικό επιστήμονα/διεθνολόγο, τον «αμύητο» σπουδαστή, αλλά και τον «μυημένο» νομομαθή.
Ειδικότερα, το βιβλίο οργανώνεται ως εξής:
Κεφάλαιο 1ο – Εισαγωγή στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο Περιβάλλοντος
Εκφράζεται η θέση πως τo ευρωπαϊκό δίκαιο περιβάλλοντος είναι ένα τομέας εξαιρετικά πλούσιος, ταχύτατα ενηλικιούμενος και στον οποίο συγκεντρώνονται και επικεντρώνονται οι απαιτήσεις και προσδοκίες πλείστων επιστημονικών κλάδων (π.χ. μηχανικών, νομικών, διεθνολόγων, πολιτικών κλπ.). Αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης, σύγκρουσης ή σύμπλευσης κοινών συμφερόντων.
Εξετάζονται ακολούθως οι πηγές του ενωσιακού δικαίου περιβάλλοντος, με έμφαση στις Οδηγίες, ως κατεξοχήν μέσο περιβαλλοντικής νομοθέτησης στην ΕΕ.
Καινοτομία συνιστά η συνεξέταση του περιβαλλοντικού αγαθού με τις λοιπές ενωσιακές πολιτικές, όπως η ενωσιακή φορολογία, η ελευθερία του ανταγωνισμού, η νέα ΚΑΠ, τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών.
Τέλος, έμφαση δίνεται στις γενικές αρχές περιβαλλοντικής προστασίας, ήτοι τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, της πρόληψης και της προφύλαξης, της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», της υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος κλπ.
Κεφάλαιο 2ο – Γενικό Μέρος Ευρω-ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος
Θεμελιώδης πρόταση που υιοθετείται από το βιβλίο είναι η ποιοτική διάκριση του Ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος σε Γενικό (κανόνες δικαίου εφαρμοζόμενοι σε κάθε επιμέρους περιβαλλοντικό πρόβλημα, ανεξαιρέτως) και Ειδικό (εξειδικευμένοι κανόνες δικαίου που ποικίλλουν ανά περιβαλλοντικό πρόβλημα ή αγαθό, παρότι διέπονται εν γένει από παρόμοια στοχοθεσία). Για παράδειγμα, οι κανόνες της περιβαλλοντικής πληροφόρησης θα μπορούσαν συστηματικά να ενταχθούν στο γενικό μέρος του ενωσιακού δικαίου περιβάλλοντος ως διέποντες κάθε περιβαλλοντική διαδικασία.
Εξετάζεται αρχικά το δικαίωμα στην περιβαλλοντική πληροφόρηση (ενεργητική ή παθητική) θεμελιώνεται στον συλλογικό χαρακτήρα του δικαιώματος στο περιβάλλον και απορρέει από την αρχή της πρόληψης.
Ακολούθως, με λεπτομέρεια εξετάζονται οι κανόνες περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης με τις τρεις κρίσιμες Οδηγίες, την Οδηγία για την Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, την Οδηγία για τη Στρατηγική Εκτίμηση και την Οδηγία για τους οικοτόπους.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις διαστάσεις του δικαιώματος πρόσβασης στη δικαιοσύνη, με ανάδειξη των αναδυόμενων ενωσιακών δικονομικών κανόνων, υπό το φως της Σύμβασης Aarhus.
Κεφάλαιο 3ο – Ειδικό Μέρος Ευρω-ενωσιακού Δικαίου Περιβάλλοντος
To κεφάλαιο του Ειδικού Μέρους του Δικαίου Περιβάλλοντος με μία λεπτομερή ανάλυση του διαλόγου ενωσιακής νομοθεσίας – νομολογίας και νομικής θεωρίας διαπιστώνει θέσεις, αντιθέσεις και συνθέσεις στη θεωρία, νομοθεσία και νομολογία, με τρόπο κριτικό και
εξετάζει τις εξής θεματικές:
- Την προστασία της βιοποικιλότητας
- Τη δέσμη κανόνων για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής
- Την προστασία από την ατμοσφαιρική ρύπανση
- Τη βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων
- Την προστασία των υδάτων/υδατικών πόρων
- Την προστασία των γενετικών πόρων, αλλά και την αντιμετώπιση των προκλήσεων από τους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς
- Το οικολογικό σήμα και τον EMAS
- Την προστασία των δασών
- Την ανάδειξη των διαστάσεων της προοπτικής μιας χωροταξικής πολιτικής στην ΕΕ
- Την ανάδειξη των διαστάσεων της πολιτιστικής πολιτικής στην ΕΕ
- Την προστασία από τον θόρυβο
- Την προστασία από τις βιομηχανικές εκπομπές
- Τους κανόνες «Πράσινης Χημείας»
- Τους κανόνες των Πράσινων Δημοσίων Συμβάσεων κλπ.
Καταληκτικές παρατηρήσεις μονογραφίας
Διαπιστώνεται ότι το περιβαλλοντικό δίκαιο της ΕΕ είναι το πιο εξελιγμένο παράδειγμα στο περιφερειακό καθεστώς του διεθνούς περιβαλλοντικού δικαίου, που μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης (παρουσιάζον επιτυχίες και ελλείψεις) σε άλλες περιοχές που συνάπτουν συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών κλπ.
Ως αδυναμία του ενωσιακού δικαίου του περιβάλλοντος τονίζεται η αδυναμία υλοποίησής του από τα κράτη μέλη, ιδίως τις διοικήσεις τους και τους ιδιώτες. Ανεξαρτήτως τούτου, η αρχή της επικουρικότητας δεσμεύει την ενωσιακή δράση. Ο εθνικός δικαστής επιβλέπει την τήρηση του ενωσιακού δικαίου. Εξασφαλίζεται η ενιαία ερμηνεία του ενωσιακού δικαίου.
Το ενδιαφερόμενο κοινό του βιβλίου
Το πόνημα απευθύνεται στο σύνολο των νομικών επιστημόνων, σε συναφείς κατηγορίες επιστημόνων, αλλά και κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται θεωρητικά και πρακτικά για το Δίκαιο του Περιβάλλοντος της ΕΕ.
Στόχος του είναι να θέσει τόσο τα γενικά ζητήματα όσο και προβληματισμούς και επιμέρους ζητήματα που απασχολούν και θα συνεχίζουν να απασχολούν τη νομική θεωρία και πράξη.
