- Η οριοθέτηση της ΤΝ στο Δίκαιο και η Τεχνοηθική (Δημήτρης Μελίδης)
Η θεσμική κατοχύρωση της δικαιϊκής πραγματικότητας προβλέπεται σε κάθε είδους νομοθετικά κείμενα. Το δίκαιο, η νομοθεσία αλλά και εν γένει ο νομικός μας πολιτισμός βασίζονται σε μια συστημική παράδοση αιώνων, η οποία συνδιαμορφώθηκε από τις προηγούμενες γενιές και την οποία οφείλουμε να μεταλαμπαδεύσουμε στις επόμενες χωρίς ουδεμία απώλεια κεκτημένων.
Σε κάθε τομέα του δικαίου, οποιαδήποτε νομοθετική παρέμβαση που προκύπτει, εδράζεται πάντα εντός πολύ αυστηρού πλαισίου με συγκεκριμένη μεθοδολογία, επιστημονικό και κοινωνικό διάλογο με τους ενδιαφερόμενους φορείς, σεβασμό σε πανανθρώπινες αξίες, ήθη και έθιμα, παγιωμένη νομοθεσία, στοιχειοθετημένη νομολογία.
Την τελευταία δεκαετία τα ψηφιακά δικαστικά συστήματα έχουν εισάγει αρκετές καινοτομίες στη χώρα μας. Παρά τις όποιες δυσκολίες εφαρμογής, είναι δεδομένο ότι ολοένα και περισσότερες διαδικασίες εντάσσονται σε αυτά, όπως επίσης δεδομένο είναι ότι στα επόμενα χρόνια ο ρυθμός εισαγωγής και υλοποίησης ψηφιακών συστημάτων στην δικαιοσύνη θα είναι γρηγορότερος και πιο επιθετικός.
Η επόμενη γενιά ψηφιακών δικαστικών συστημάτων θα είναι «εξυπνότερη» και θα περιλαμβάνει πλέον σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό την χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης ή ακόμη και τεχνητής υπέρ-νοημοσύνης.
Το επάγγελμα του Δικηγόρου, πέραν από ένα εξαιρετικά σπουδαίο λειτούργημα, αποτελεί και ένα από τα πιο αυστηρά ρυθμισμένα και θεσμικώς κατοχυρωμένα επαγγέλματα στα περισσότερα σύγχρονα δικαιικά συστήματα. Η χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης τα οποία δύνανται να επιβοηθήσουν ή ακόμη και να αντικαταστήσουν, σε αρχικό επίπεδο τουλάχιστον, τις πιο απλές διαδικασίες, πρέπει να εισαχθεί κατά τη γνώμη μας με απόλυτο σεβασμό σε τρεις αδιαπραγμάτευτους παράγοντες-πυλώνες:
Πρώτον, στο πλαίσιο ενός στρατηγικού σχεδιασμού, δηλαδή την με μεθοδικό και προϋπολογισμένο τρόπο εισαγωγή τους πάντα σε συνεργασία με τους αρμόδιους επιστημονικούς ή άλλους φορείς, αυστηρά χρονοδιαγράμματα και κυρίως υπό αυστηρή οριοθέτηση του τι δύναται να αποτελέσει αντικείμενο της τεχνητής νοημοσύνης και τι όχι.
Δεύτερον στην αποδοχή της βασικής αρχής ότι κανένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης δεν σχεδιάζεται με τρόπο που θα αντικαταστήσει την ανθρώπινη σκέψη στο δίκαιο. Η Νομική ως επιστήμη και το Δίκαιο αφορούν τους ανθρώπους, εκπορεύονται και επιστρέφουν στον άνθρωπο, και προφανώς οφείλουν να υπηρετούν τον άνθρωπο, το κοινωνικό σύνολο και εν γένει την ανθρωπότητα. Είναι πόλυτα σεβαστό και λογικό να στοχεύσουμε στη δημιουργία συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης επικουρικών στην παραγωγή ενός νομικού κειμένου, εγγράφου ή ακόμη σκέψης ή απόφασης, και είναι μία τελείως διαφορετική συζήτηση το να ζητούμε από ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης να δημιουργήσει το ίδιο ένα έγγραφο ή μια απόφαση. Με την πρόσφατη εξάπλωση του ChatGPT είδαμε ήδη δύο τραγελαφικές περιπτώσεις της χρήσης ενός τέτοιου συστήματος από έναν δικηγόρο και μία δικαστή στο εξωτερικό.
Ο τρίτος παράγοντάς-πυλώνας, αφορά στο ότι η με οποιοδήποτε βαθμό χρήση τεχνητής νοημοσύνης, πρέπει να μην επιτρέψει ή δικαιολογήσει καμιά υποχώρηση σε κεκτημένα, ατομικά ή ανθρώπινα δικαιώματα ή άλλες αξίες οχυρωμένες σε διεθνή νομοθεσία, συνταγματικούς κανόνες ή απλώς τυπικούς νόμους και κανόνες. Η επιστήμη της Τεχνοηθικής που πρόσφατα βρίσκεται στο διεθνές επίκεντρο του ενδιαφέροντος όσων ασχολούνται με την τεχνητή νοημοσύνη, με την παροχή επιστημονικών γνώσεων και εργαλειών που στηρίζονται στις κλασσικές – ανθρωπιστικές επιστήμες και ταυτόχρονα με την επικαιροποίηση και την αλληλεπίδραση τους με την τεχνολογία, δύναται να παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να εφαρμοστούν και οι τρεις ανωτέρω βασικοί παράγοντες. (Δ.Μ.)
- Η ΤΝ στην δικηγορική πραγματικότητα (Νάντια Σαλτερή)
Αυτονόητο είναι ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας στο χώρο της τεχνητής νοημοσύνης έχει εφαρμογές και στον τομέα της δικηγορίας, αφού ένα πολύ μεγάλο μέρος της καθημερινότητας -χωρίς ίσως να μας γίνεται πάντοτε αντιληπτό- έχει αντικατασταθεί από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Η χρήση τεχνητής νοημοσύνης οργανώνει, διευκολύνει και επιλύει σημαντικά ζητήματα της καθημερινότητας.
Εκκινώντας από το πιο απλό, η τεχνητή νοημοσύνη είναι εξαιρετικά χρήσιμη στον τομέα επεξεργασίας δικογράφων, αφού με ένα απλό Σύστημα Επεξεργασίας Γλώσσας, εύκολα παράγονται από τον προφορικό λόγο, γραπτά κείμενα, μεταφράσεις, αλλά και απομαγνητοφωνήσεις (λχ. πρακτικών δίκης κλπ). Σημαντικό σημείο προσφοράς της τεχνητής νοημοσύνης απαντάται και στον τομέα της έρευνας και ανάλυσης νομικών δεδομένων, καθώς με μηχανές αναζήτησης και κατηγοριοποίησης είναι δυνατόν να διευκολύνεται σημαντικά η εύρεση νομικών προηγούμενων, δικαστικών αποφάσεων, νομοθεσίας και άλλων σχετικών νομικών πηγών ή βιβλιογραφίας.
Ένα στάδιο περαιτέρω, οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται εκτός από υπολογισμούς σε σχετικές αγωγές και στην τυχόν πρόβλεψη αποτελέσματος υποθέσεων: Οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης μπορούν να εφαρμοστούν για την πρόβλεψη του αποτελέσματος νομικών υποθέσεων βάσει προηγούμενων δεδομένων, βοηθώντας έτσι το δικηγόρο να εκτιμήσει τις πιθανότητες επιτυχίας και να λάβει αποφάσεις σχετικές με τη στρατηγική που θα ακολουθήσει. Είναι αναμφίβολο ότι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης δεν επιλύει μόνο αλλά και δημιουργεί ζητήματα, που απαιτούν κατάλληλες νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη διασφάλιση της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και για τη διασφάλιση ότι η χρήση αυτή γίνεται με διαφάνεια και νομιμότητα. Αυτό σίγουρα απαιτεί την επαγρύπνηση του νομοθέτη που θα πρέπει να ρυθμίσει τον ορθότερο τρόπο για τη συλλογή και χρήση δεδομένων, τις αρχές που διέπουν τη χρήση αυτή, τα δεδομένα που επιτρέπεται να αποθηκεύονται και να χρησιμοποιούνται και φυσικά τις διαδικασίες για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε συνδυασμό με την προαγωγή της ηθικής και την προστασία της ιδιωτικότητας.
Σπουδαίο ρόλο στην κατοχύρωση αλλά και στην οριοθέτηση του χώρου της τεχνητής νοημοσύνης στην νομική καθημερινότητα έχει ο ίδιος ο δικηγόρος, που διατηρεί τον πιο κρίσιμο ρόλο στην αξιολόγηση στοιχείων και παρεπόμενα στην προστασία των δικαιωμάτων του εντολέα του. Η εμπειρία και η επιμόρφωση του δικηγόρου συνιστούν ανεκτίμητα εργαλεία για την αντιμετώπιση σύνθετων νομικών ζητημάτων, ιδίως για την αξιολόγηση αποτελεσμάτων που παρέχονται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης.
Τέλος, η δικηγορική καθημερινότητα περιλαμβάνει πτυχές όπως η ανταλλαγή επιχειρημάτων, οι συμβουλές και οι διαπραγματεύσεις που απαιτούν την παρουσία, τη γνώση, τον ειδικό χειρισμό και όχι αυτοματοποιημένες διαδικασίες. Άλλωστε, την ανθρώπινη επαφή, την κατανόηση και την υποστήριξη μιας υπόθεσης μόνο ο άνθρωπος μπορεί να την αναλάβει εν τέλει.
3. ΤΝ και Ποινικό Δίκαιο (Ελίνα Θειακοδημήτρη)
Κατά γενική ομολογία, η ιδιαίτερη φύση του ποινικού δικαίου και η αυστηρή δικονομική αποτύπωση των δικαιωμάτων του υποκειμένου της Δίκης, του κατηγορουμένου, καθιστά τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην ποινική δίκη δύσκολη και συχνά προβληματική. Εύλογα, η εκκίνηση του ψηφιακού μετασχηματισμού στο χώρο της ποινικής δίκης θα αποτελούσε μια αλματώδη πρόοδο, ελλείψει όμως υποδομών είναι ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο, αν αναλογιστεί κανείς ότι μόλις το περασμένο έτος εκκίνησε σε ένα μέρος της χώρας η ηχογράφηση σταδίων της ποινικής δίκης (μαρτυρικές καταθέσεις) και η απομαγνητοφώνηση αυτών.
Στο χώρο της έρευνας ποινικών αδικημάτων στο στάδιο της ανάκρισης και προανάκρισης, όμως, η τεχνητή νοημοσύνη έχει προσφέρει σημαντικά στη συλλογή αποδεικτικών μέσων και παρεπόμενα στην εξιχνίαση υποθέσεων, που στο παρελθόν θα απαιτούνταν πολυετής έρευνα με αμφίβολα αποτελέσματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αντλούμε από πολύκροτες υποθέσεις των τελευταίων ετών όπου η χρήση τέτοιων μέσων τεχνητής νοημοσύνης, έχει αποτελέσει τον πυλώνα για τη συλλογή αποχρωσων ενδείξεων ενοχής του κατηγορουμένου. Είναι χαρακτηριστική:
-Η χρήση ειδικών μηχανημάτων ακτίνων που διερευνούν την ύπαρξη κηλίδων/αίματος που δε φαίνονται δια γυμνού οφθαλμού ή έχουν αφαιρεθεί με χημικά μέσα σε χώρους που διερευνάται η τέλεση ανθρωποκτονίας και συνδυαστικά η ανάλυση dna των ευρημάτων.
-Η συλλογή στιγμιοτύπων καμερών ασφαλείας με πολύ υψηλή ανάλυση και η έρευνα σε βάσεις δεδομένων εικόνων που μπορεί να αποδώσει στοιχεία προσώπων ή οχημάτων (λ.χ πινακίδες)
-Η αναγνώριση προσώπων που έχουν αλλοιώσει με χρήση ιατρικών μεθόδων στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης ή των αποτυπωμάτων τους μέσω μηχανημάτων τεχνητής νοημοσύνης με αποθηκευμένα στοιχεία που δεν αλλοιώνονται (λχ. Οφθαλμικές μετρήσεις)
-Η χρήση στοιχείων μετρήσεων που αποθηκεύονται σε μηχανές που χρησιμοποιούν εφαρμογές καθημερινής χρήσης (λχ. Ρολόγια αθλητικών επιδόσεων ή εφαρμογές κινητών τηλεφώνων) για την απόδειξη του χρόνου θανάτου ή για την ενεργοποίηση σημάτων κεραίων τηλεφωνίας κλπ
-Η χρήση μηχανών αυτόνομης πλοήγησης (λχ. Drone με σχετικό προγραμματισμό) για την έρευνα αγνοουμένων σε δύσβατα σημεία.
Στο ποινικό δίκαιο το πρόσωπο του κατηγορουμένου ως υποκείμενο δικαιωμάτων, θα μπορούσε να αξιοποιήσει με την κατάλληλη καθοδήγηση του δικηγόρου του τις αυτές μεθόδους ως στοιχείο αποδείξεως της αθωότητας του.
Ιδιαίτερο κοινωνικό και ερευνητικό ενδιαφέρον θα είχε βεβαίως η αποτύπωση δεδομένων σε μηχανές τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορούσαν να λειτουργούν για την πρόληψη της εγκληματικότητας, με την στατιστική αποτύπωση εγκληματικότητας ανά περιοχή, ηλικία επάγγελμα, στοιχεία που θα μπορούσαν να θεωρηθούν χρήσιμα για την επανένταξη λχ. ενός φυλακισμένου μετά την απόλυσή του.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί όμως ότι η ανθρώπινη επίβλεψη και η νομοθετική αποτύπωση αρχών που θα διέπουν τη χρήση και την εφαρμογή τέτοιων μεθόδων παραμένει ουσιώδης για την διασφάλιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Των (με αρθρογραφική σειρά)
- Δημήτρης Μελίδης (Δικηγόρος, MSc.,PhDc., Διδάσκων «Ψηφιακά Δικαστικά Συστήματα & Τεχνοθική» ΕΚΠΑ, αν. Γραμματεάς Τομέα Θεσμών ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής
- Νάντια Σαλτερή (Δικηγόρος, Αναπληρώτρια Γραμματέας Τομέα Επιστημόνων ΠΑ.ΣΟ.Κ -Κινήματος Αλλαγής
- Ελίνα Θειακοδημήτρη (Δικηγόρος Αθηνών με ειδίκευση στο Ποινικό Δίκαιο)
