Αλλάζουν τα πάντα σε κληρονομιές, διαθήκες, προστασία από χρέη – Αναλυτικά οι κομβικές μεταρρυθμίσεις

Ριζικές αλλαγές στο Κληρονομικό Δίκαιο αναμένονται από το νέο έτος 2026.
Η ενίσχυση του κληρονομικού δικαιώματος των συζύγων και των συντρόφων – ακόμη και όσων συμβιώνουν χωρίς σύμφωνο – έναντι των λοιπών συγγενών, η εισαγωγή κληρονομικών συμβάσεων και ο περιορισμός της ανεξέλεγκτης χρήσης ιδιόγραφων διαθηκών αποτελούν μερικές μόνο από τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις που προβλέπει το νέο σχέδιο νόμου.
Ύστερα από σχεδόν ογδόντα χρόνια εφαρμογής του ισχύοντος πλαισίου, η αρμόδια νομοπαρασκευαστική επιτροπή ολοκλήρωσε μια συνολική πρόταση αναθεώρησης, η οποία αναμένεται να τεθεί σε ισχύ από το 2026, με σκοπό την προσαρμογή του Δικαίου στις σύγχρονες κοινωνικές, οικογενειακές και οικονομικές συνθήκες.
Κατά την παρουσίαση του έργου, η ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης υπογράμμισε ότι το νέο πλαίσιο φιλοδοξεί να υπηρετήσει τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας για πολλές δεκαετίες. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης χαρακτήρισε το σχέδιο νόμου «άρτιο επιστημονικό επίτευγμα» και επισήμανε πως το τελικό κείμενο θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση εντός του μήνα, με στόχο να ψηφιστεί το πρώτο τρίμηνο του 2026.
Όπως τόνισε, η επιτροπή εργάστηκε επί περίπου έναν χρόνο, ώστε να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο και λειτουργικό σύνολο διατάξεων.
Ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας σημείωσε ότι το κληρονομικό δίκαιο έχει άμεση επίδραση στην κοινωνική και οικονομική ζωή, επισημαίνοντας πως η μεταρρύθμιση στοχεύει στη δημιουργία ενός σταθερού,
ασφαλούς και αποτελεσματικού πλαισίου διαχείρισης της περιουσίας των πολιτών.
Τόνισε δε ότι οι αλλαγές θα έχουν ουσιαστικό κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα, ιδιαίτερα σε σχέση με την αποτροπή του κατακερματισμού περιουσιών και επιχειρήσεων.

Οι βασικοί άξονες της μεταρρύθμισης

Την παρουσίαση των τεσσάρων πυλώνων του νομοσχεδίου έκανε ο πρόεδρος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, ομότιμος καθηγητής και ακαδημαϊκός Απόστολος Γεωργιάδης, ο οποίος τόνισε ότι οι νέες ρυθμίσεις κρίνονται απολύτως αναγκαίες, προκειμένου το κληρονομικό δίκαιο να ανταποκρίνεται στη σημερινή κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα.

1. Κληρονομικές συμβάσεις

Εισάγεται για πρώτη φορά θεσμικά ο μηχανισμός των κληρονομικών συμβάσεων. Προβλέπονται δύο τύποι:

• Σύμβαση διαθέτη εν ζωή, με την οποία ο πολίτης καθορίζει δεσμευτικά την τύχη της περιουσίας του μετά θάνατον.
• Σύμβαση παραίτησης από την κληρονομιά, με την οποία ένας δυνητικός κληρονόμος αποποιείται εκ των προτέρων – εν ζωή – το κληρονομικό του δικαίωμα για προσωπικούς, οικογενειακούς ή οικονομικούς λόγους.

2. Εξ αδιαθέτου διαδοχή – Ενίσχυση δικαιωμάτων επιζώντος συζύγου

Αναμορφώνονται τα ποσοστά κληρονομικής μερίδας:

• Ο επιζών σύζυγος κληρονομεί 33% (αντί 25%) όταν υπάρχει ένα τέκνο.
• Όταν υπάρχουν δύο ή περισσότερα τέκνα, το ποσοστό του επιζώντος συζύγου παραμένει 25%.
• Αν δεν υπάρχουν τέκνα, ο επιζών σύζυγος προηγείται πλέον σαφώς των ανιόντων και άλλων συγγενών, κατοχυρώνοντας ισχυρότερη κληρονομική θέση.

3. Δικαιώματα συντρόφων – Σύμφωνο συμβίωσης και ελεύθερη συμβίωση

Το νομοσχέδιο:

• Εξισώνει πλήρως τα δικαιώματα των συντρόφων που έχουν σύμφωνο συμβίωσης με αυτά των συζύγων.
• Θεσπίζει δικαίωμα κληρονομικής διαδοχής για τον επιζώντα σύντροφο ακόμη και χωρίς σύμφωνο, όταν δεν υπάρχουν άλλοι συγγενείς που θα κληρονομούσαν και η περιουσία θα κατέληγε στο Δημόσιο. Προϋπόθεση: τουλάχιστον τριετής συμβίωση και αίτηση του συντρόφου εντός τεσσάρων μηνών από τον θάνατο.
• Παρέχει δικαίωμα χρήσης της κοινής κατοικίας για ένα έτος μετά τον θάνατο του διαθέτη, ενώ όταν υπάρχουν ανήλικα τέκνα η προστασία παρατείνεται.

4. Διαθήκες – Περιορισμός ιδιόγραφων και ενίσχυση ελέγχων

Το σχέδιο νόμου:

• Διατηρεί τις ιδιόγραφες διαθήκες, αλλά καθιστά υποχρεωτικό τον έλεγχο γνησιότητας από μάρτυρες και πραγματογνώμονες όταν αυτές προσκομίζονται σε συμβολαιογράφο.
• Ο αυστηρός έλεγχος ισχύει:
• για διαθήκες που προσκομίζονται από συγγενείς πέραν τέκνων και συζύγων,
• καθώς και όταν προσκομίζονται μετά την πάροδο ενός έτους από τον θάνατο του διαθέτη.
• Προβλέπεται δυνατότητα σύνταξης διαθήκης από άτομα άνω των 16 ετών, διάταξη που εκσυγχρονίζει το ηλικιακό όριο.
• Επιτρέπεται η σύνταξη διαθήκης από άτομα με αναπηρία μέσω τεχνολογικών βοηθημάτων.
• Απαγορεύεται η σύνταξη διαθήκης υπέρ προσώπων που υπηρετούν ή έχουν σχέση εργασίας σε ιδρύματα όπου νοσηλεύεται ή φιλοξενείται ο διαθέτης, για λόγους αποτροπής κατάχρησης επιρροής.
• Εισάγεται ο θεσμός της κληρονομικής ανικανότητας αυτοδικαίως, σε περίπτωση προηγούμενης ποινικής καταδίκης του κληρονόμου για πράξεις σε βάρος του διαθέτη (εγκλήματα κατά ζωής, υγείας ή γενετήσιας ελευθερίας).

5. Αποποιήσεις κληρονομιάς – Προστασία από χρέη

Με τη νέα ρύθμιση:

• Ο κληρονόμος δεν θα ευθύνεται με την προσωπική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς.
• Η ευθύνη του θα περιορίζεται αποκλειστικά στην αξία της κληρονομικής περιουσίας.
• Η αλλαγή στοχεύει στη δραστική μείωση των μαζικών αποποιήσεων των τελευταίων ετών και στη διάσωση περιουσιών και επιχειρήσεων που σήμερα εγκαταλείπονται λόγω χρεών.