Στη σύγχρονη δημοκρατία τα όργανα των πολιτειακών λειτουργιών υπόκεινται στην αρχή της λογοδοσίας σύμφωνα με την οποία υπέχουν ευθύνη για τη συμπεριφορά, τις πράξεις και εν γένει τον τρόπο άσκησης των από το Σύνταγμα προβλεπόμενων καθηκόντων τους. Ειδικά για τους δικαστές ο συνδυασμός δικαστικής ανεξαρτησίας και λογοδοσίας επιβάλλει να δικάζουν τις διαφορές με γνώμονα το Σύνταγμα και τη συνείδησή τους εκδίδοντας, χωρίς καθυστέρηση, αποφάσεις με ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία.
Η λογοδοσία των δικαστών προσλαμβάνει τις εξής μορφές : α) Η πρώτη μορφή αφορά τη δυνατότητα του διαδίκου να αμφισβητεί την ορθότητα της δικαστικής απόφασης με ένδικα μέσα. Στο κράτος δικαίου ο έλεγχος των δικαστικών αποφάσεων από δικαστήρια, ανώτερα και ανώτατα, είναι θεμελιώδες στοιχείο απονομής της δικαιοσύνης, β) δεύτερη μορφή είναι η «επεξηγηματική λογοδοσία» και αφορά τη δημόσια συνεδρίαση, την αιτιολογία των αποφάσεων και τη δημοσίευσή τους. Με τη δημοσιότητα των συνεδριάσεων και τη δημοσίευση των αποφάσεων οι διάδικοι και η κοινωνία παρακολουθούν τη δίκη, τον τρόπο χειρισμού των υποθέσεων και γνωρίζουν την αιτιολόγηση των κρίσεων η οποία συνιστά τη νομιμοποίηση της δικαστικής λειτουργίας στη δημοκρατία, γ) τρίτη μορφή είναι η περιοδική αξιολόγηση των δικαστών με κριτήρια ποσοτικά και ποιοτικά που αποβλέπει στη βελτίωση της υπηρεσιακής απόδοσης. Η αξιολόγηση οδηγεί σε απόλυση όταν διαπιστώνεται υπηρεσιακή ανεπάρκεια, δ) τέταρτη μορφή είναι η «κυρωτική λογοδοσία» η οποία αφορά την πειθαρχική και την ποινική ευθύνη των δικαστών όταν υποπίπτουν σε πειθαρχικά ή ποινικά αδικήματα. Ειδική περίπτωση αποτελεί η αστική ευθύνη των δικαστών που ρυθμίζεται με διαφορετικά συστήματα στα ευρωπαϊκά κράτη, ε) σύγχρονη μορφή λογοδοσίας συνιστά η σύνταξη από τους δικαστές κωδίκων δεοντολογίας με τους οποίους καθορίζονται πρότυπα συμπεριφοράς για την υπηρεσιακή και την εξωϋπηρεσιακή δραστηριότητά τους, με σκοπό την υποβοήθηση των δικαστών σε κρίσιμα ζητήματα για το κύρος της δικαιοσύνης, όπως η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έχει διακηρύξει την εξέχουσα θέση της δικαιοσύνης σε μια δημοκρατική κοινωνία. Η δικαιοσύνη ως εγγυητής της δημοκρατικής νομιμότητας και του κράτους δικαίου πρέπει να διαθέτει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Εμπιστοσύνη που εξαρτάται από το βαθμό ανταπόκρισης των λειτουργών της στις σύνθετες (ποιοτικές και ποσοτικές) απαιτήσεις του σημαντικού πολιτειακού έργου που τους έχει ανατεθεί.
Στο δημοκρατικό πολίτευμα είναι επιτρεπτή η κριτική της δικαιοσύνης, των λειτουργών και των δικαστικών αποφάσεων από οποιονδήποτε, με περιορισμούς που δεν αναιρούν το πυρήνα του δικαιώματος αλλά διασφαλίζουν το κύρος της δικαιοσύνης. Οι εκπρόσωποι των άλλων πολιτειακών λειτουργιών έχουν δικαίωμα να εκφέρουν κριτική για τη δικαιοσύνη και τους λειτουργούς της, με την αναγκαία αυτοσυγκράτηση λόγω αφενός της θέσης τους στο πολίτευμα και αφετέρου του ρόλου της δικαιοσύνης.
Για τους εκπροσώπους των ΜΜΕ και τους πολίτες ο δημόσιος λόγος μπορεί να είναι οξύς και επιθετικός κατά της δικαιοσύνης, ως αναγκαίο αντιστάθμισμα στην εξουσία των λειτουργών της, χωρίς να χρησιμοποιεί υβριστικούς και συκοφαντικούς ισχυρισμούς και να μην εξαντλείται σε απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς. Η στοιχειώδης, τουλάχιστον, επιχειρηματολογία από τους εκφραστές του δημοσίου λόγου είναι αναγκαία όταν αμφισβητείται ιδίως η ορθότητα νομικών κρίσεων, οι οποίες από τη φύση τους δεν είναι εύκολα κατανοητές από πρόσωπα μη εξοικειωμένα με τα όρια και τις τεχνικές του δικαστικού ελέγχου.
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έχει δεχθεί ότι ο δικαστής δεν είναι στο απυρόβλητο και πρέπει να ανέχεται την επιθετική κριτική, έστω και αν χρησιμοποιούνται εναντίον του οξείες διατυπώσεις. Η δυσχερής θέση στην οποία περιέρχεται ο δικαστής από τις επιθέσεις είναι συνέπεια της λειτουργίας της δημοκρατίας και για τούτο οφείλει να μην απαντά επιδεικνύοντας ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση.
Το πολιτειακό λειτούργημα αποτελεί τιμή για τα πρόσωπα που το αναλαμβάνουν καθώς συνεπάγεται άσκηση κρατικής εξουσίας και ταυτόχρονα ανάληψη ευθύνης απέναντι στην κοινωνία και την πολιτεία. Η εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη οικοδομείται με τήρηση όλων των μορφών λογοδοσίας από τους λειτουργούς της καθώς και με τη διεξαγωγή δημοσίου διαλόγου χωρίς συνθηματολογικές εξάρσεις, αφορισμούς και μονομέρειες αλλά με τεκμηριωμένο κριτικό λόγο που προάγει το επίπεδο της κοινωνίας και την ποιότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ
